Керамика: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Сурет:Craft-1181.jpg|thumb|200px| left|]]

Осы заманғы керамикалық бұйымдар мен материалдар қолданылатын орны мен қасиеттеріне, негізгі шикізатына немесе күйдірілген керамиканың фазалық құрамына қарай жіктеледі. Шикізаттардың құрамы мен күйдіру темп-расына байланысты керамикалық заттар тығыз (су сіңіруі 5%-тен аз) және кеуек (су сіңіруі 15 – 25%-ке жетерлік) болып екі топқа бөлінеді. Құрылымына қарай ірі түйірлі (құрылыстық және [[шамот]] кірпіштер) және ұсақ түйірлі (фарфор, фаянс) деп ажыратылады. Керамика өндірісінің негізгі шикізаты – саз. Саз ішінде мөлш. 5 мм-ден астам тастар болса, машинадан өткізіліп не тазартылады, не уатылады. Ұсақ түйірлі керамикалық бұйымдар даярлау үшін күйдіргенде түсі ағаратын балшықтар, ақ саздар ([[каолиндер]]), [[кварц, дала шпаты]], т.б. қоспасыз сапалы шикізаттар қолданылады. Керамикалық масса дайындалуы жағынан сұйық, илемдік, жартылай құрғақ болып келеді. Керамиканы қалыпқа құю әдісі бұйымның түріне қарай таңдап алынады. Отқа төзімді кірпіш, тыстамалық тақталар секілді қарапайым бұйымдар құрғақ майда массадан нығыздалып жасалады. Үй қабырғасына пайдаланылатын кірпіш, қабырғаны қалайтын блоктар және қуыс қыштар, құрғату құбырлары, т.б. иленді массадан [[ирек шнекті]] [[вакуум престер]] көмегімен дайындалады. [[Фарфор-фаянс]] бұйымдары автоматты, жартылай автоматты машиналармен иленді массаны [[гипс]] қалыптарға құю арқылы жасалады. Қалыпталған керамикалық материалдар күйдіруден бұрын кептіріледі. Күйдіру процесінде керамикалық массадан [[гигроскоптық]] су бөлініп шығады және саз құрамындағы минералдар хим. өзгеріске ұшырайды. Күйдіру температурасы жоғарылаған сайын керамика құрылымы тығыздалып, беріктігі артып, қуыстары азая түседі. Күйдіру температурасы массаның құрамына, алынатын бұйым түріне және қасиеттеріне қойылатын талаптарға байланысты 900С-тан (құрылыс қышы) 2000С-қа (отқа төзімді материалдар) дейін, ал күйдіру мерзімі 2 – 3 сағаттан бірнеше тәулікке дейін жетеді. Кейбір керамика бұйымдарын жасау (тыстама тақталар, фарфор, фаянс, т.б.), жоғарыда аталған процестермен бітпейді, жылтыратпалау (глазурьлеу), тегістеу, бояу, сурет салу, т.б. өңдеу жұмыстарын қажет етеді. Республикада керамикалық материалдар технологиясы саласындағы зерттеулер 20 ғ-дың 30-жылдары Құрылыс және құрылыс материалдары ғыл.-зерт. ин-ттарында басталды. Кейінірек [[Қазақ химия-технол. ин-тында]], Қазақ минералдық шикізат ғыл.-зерт. ин-тында, [[Металлургия және кен байыту ин-тында ]]жүргізілді ([[С.М. Зубаков, М.Ф. Назаренко, Б.Н. Бабин, А.А. Балакирев, Г.А. Нечистых]]). Хим.-минерал. құрамы, технол. қасиеттері жан-жақты зерттеліп, оның негізінде республикадағы саз шикізатының өнеркәсіптік қоры анықталды. 20 ғ-дың 70 – 80-жылдары Алматы құрылыс материалдарын жобалау ғыл.-зерт. ин-тында ([[С.Т. Сүлейменов, С.С. Тәкібаева]]) Қазақстанның орта ғасырлардағы архит. ескерткіштеріндегі керамикалық құрылыс материалдарын нақты хим.-петрогр. зерттеулер жүзеге асырылды. Көне құрылыс материалдарына ұқсас жаңа жоғары сапалы материалдар: кірпіш (беріктілігі 15 – 30 МПа), түрлі-түсті жылтыратпа (глазурь), майолика тақталар, жылтыратпа оюлы бұйымдар, т.б. өндірісінің технологиясы мен құрамы анықталды. Жергілікті шикізаттан ескерткіштерді қалпына келтіруге керамикалық материалдар дайындау [[Түркістан]] қайта қалпына келтіру шеберханасында жолға қойылған. Осындай жұмыстар нәтижесінде Түркістан қаласындағы [[Қожа Ахмет Иасауи кесенесі]] қайта қалпына келтіріліп, республикалық маңызы бар мұражай ашылды.

 

==Пайдаланылған әдебиет:==