|
[[File:Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary b7 018-0.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Паразит ]]''.]]
'''Паразитизм'''– (грек. ''parasіtos'' – арамтамақ), [[биология|биологияда]] – белгілі бір организмнің ([[паразит|паразиттің]]) екінші бір организмді (иені) тіршілік ортасы ретінде пайдаланып, сонда өсіп дамуы, қоректенуі. ''[[Паразит]]'' организмнің сыртында тіршілік етсе [[эктопаразит]], ал ішкі органдар мен тін, ұлпаларда тіршілік етсе [[эндопаразит]] деп аталады. '''Паразитизм''' [[вирус|вирустар]] мен [[бактерия|бактериялардан]] бастап, өсімдіктер арасында да, жануарлар арасында да кездеседі. Сондай-ақ, түгелімен паразиттерден ғана тұратын ''кластар'' мен ''отрядтар'' бар. Мысалы, қарапайымдардан споровиктер, жалпақ құрттардан [[трематода|трематодалар]], [[моногенея|моногенеялар]], [[цестода|цестодалар]], жәндіктердің ішінде [[бүрге|бүргелер]] мен [[бит|биттер]], т.б. Жоғары сатыдағы өсімдіктер арасында [[омела]] ([[Vіscum]]) және [[сұңғыла]] ([[Orobanche]]) туыстарын айтуға болады. Жалпы бір организмде паразиттің бірнеше түрі тіршілік етеді, олар әр түрлі органдар мен тіндерде (ұлпаларда) орнығады да, өзгеше қауымдастық – [[паразитоценоз]] құрады. Паразиттің даму сатысының бір кезеңі иесі организмінде (мысалы, тек қоректену кезінде) өтетін болса, оны [[уақытша Паразитизм]] деп, ал дамуының көпшілік уақыты иесі организмінде өтетін болса [[тұрақты Паразитизм]] деп атайды. Паразиттер облигатты (міндетті) және факультативті (міндетті емес) деп бөлінеді. Паразиттерге тән ерекшелік – тіршілік ету жағдайына байланысты оларда бір органдары (мысалы, ас қорыту, сезім жүйесінің, т.б.) жойылса, керісінше екінші бір органдары (мысалы, көбею, бекіну, т.б.) күрделілене түседі. Паразитизм процесі кезінде паразиттердің дамуы бір ғана емес, бірнеше иеде өтуі мүмкін. Мысалы, безгек қоздырғышының иелері – адам мен [[анофелес]] туысына жататын [[маса]]; [[эхинококк]] ауруы қоздырғышының иелері – адам мен ит, т.б. Паразитизм өсімдіктер арасында да кең тараған. Бірақ [[мүк]], [[қырыққұлақтәрізділер]], жалаңаш тұқымдылар арасында Паразитизм кездеспейді. Паразитизмнің табиғаттағы организмдер популяциясын реттеуде және сұрыптау процесінде маңызы болғанымен, адам денсаулығына, жануарларға, өсімдіктерге өте көп зиян келтіреді. '''Паразитизм''' мәселелерін [[биология]], [[медицина]], [[ветеринария]], [[агрономия]], [[паразитология]], [[вирусология]], т.б. ғылым салалары зерттейді; <ref name=”source1”> “[[Қазақ Энциклопедиясы]]”, V-том </ref>
==Пайдаланылған әдебиет</span>==
|
