|
[[Сурет:Gypsum - Sieroszowice mine, Lubin, Lower Silesia, Poland.jpg|нобай|Гипс]]
[[Сурет:Roses des Sables Tunisie.jpg|200px|thumb|Гипс роза]]'''Гипс'''<ref name="source1">Балалар энциклопедиясы, III-том</ref> (''грекше gypsos — бор, ок'')
'''Гипс'''<ref name="source1">Балалар энциклопедиясы, III-том</ref> (''грекше gypsos — бор, ок'')
* [[минерал]] — өз құрамына екі су молекуласын кіріктіретін кальций сульфаты;
* негізінен гипс минералынан тұратын тұнба (шөгінді) тау жынысы;
* ғаныш – сульфаттар класының [[Минерал|минералы]]. Химиялық формуласы CaSO<sub>4</sub>Һ<sub>2</sub> • H<sub>2</sub>O. Моноклиндік сингонияда кристалданады.<ref>Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым. — Алматы: 2003 жыл. ISBN 9965-472-27-0</ref>
Гипстің жеке кристалдары қалақша, баған, [[призма]] пішінді, ал [[минерал]] [[агрегатАгрегат (химияда)|агрегаттары]]тары ұсақ түйіршік ([[алебастр]]) немесе талшық ([[селенит]]) масса түрінде кездеседі. Гипс ақ, мөлдір кейде қоспаларына байланысты түрлі түсті, шыныша жылтыр; қаттылығы 1,5, меншікті салмағы 2,3 г/см<sup>3</sup>, балқу температурасы 32 – 41<sup>0</sup>°С. Құрғап келе жатқан тұзды [[көл]] мен [[теңіз]]дерде шөгеді, басқа сульфаттармен бірге мұнай және [[күкірт]] кендерінде түзіледі, шөгінділер арасында ангидриттің гидратталуынан тұз кендерінің бұзылу-тозу қабаттарында суға ерімейтін үгінді түрінде шоғырланады. Гипс құрылыста, хирургияда, металлургияда, [[қағаз]], бояу, [[цемент]] өнеркәсібінде, мүсін өнерінде, оптикада және ауыл шаруашылығында (тыңайтқыш) қолданылады. Гипстің ірі кен орындары Оңтүстік Қазақстан, [[Шығыс Қазақстан]], [[Жамбыл облысы|Жамбыл]] және [[Алматы облысы|Алматы]] (Үлкен Бұғыты, Кіші Бұғыты) облыстарында бар.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология— Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref>
Кристалдық сырт бейнесі көбінесе таблетка формалас жұқа келеді, кейде призма түрінде болады. Гипстің «қарлығаш құйрық» деген қоспақтары жиі кездеседі. Гипстің жеке кристалы мен қоспағы . Агрегаттары қуыстар ішінде топталып өскен друзалар құрайды. Сонымен қатар оныц майда кристалды тыгыз түрлері болады ([[алебастр]]). Тастың жарықтарында шаншылып салаланып өскен
құлпырған әдемі келеді.
*== Жаратылысы. ==
==== Гипс әр түрлі табиғат жағдайында: ====
#тұзды көлдердіц шөгінділерінде;
#ангидриттід гидратация қ ұбылысындақұбылысында жыныстардағы су-судың әсерінен;
# тұ зтұз және сульфид кендерінің үстіңгі үгілу зонасында қал-қалдық минерал ретінде пайда болады;▼дың әсерінен;
▲#тұ з және сульфид кендерінің үстіңгі үгілу зонасында қал-
дық минерал ретінде пайда болады;
#гипс гидратермалық желілерде сирек кездеседі;
#ол вулканды аймақтарда, әсіресе бу мен газдар атқылаған ыстық арасан көздер (фумаролалар) маңында кездеседі.
Гипс ете бағалы қ ұрылысқұрылыс материалы болып табылады. Ол түрлі керкемдік, скульптуралық ендірісте қолданылады.
түрлі керкемдік, скульптуралық ендірісте қолдапылады.
==== Кендері: ====
*Кендері. Гипс біздің елімізде Батыс Уралда, Башқ ұрт, Татар
Гипс [[Қазақстан|біздің елімізде]], Батыс Уралда, [[Башқұртстан|Башқұртстанда]], [[Татарстан|Татарстанда]], [[Архангельск|Архангельскта]], Вологодск облыстарында, Солтүстік [[Кавказ]]да ([[Дагестан]]), [[Түрікменстан]]да, [[Тәжікстан]]да, [[Өзбекстан]]да, кездеседі. Гипс кені шет елдердің көбісінде бар.
АССР-інде, Архангельск, Вологодск облыстарында, Солтүстік
[[Кавказ]]да ([[Дагестан]]), [[Түрікменстан]]да, [[Тәжікстан]]да, [[Өзбекстан]]да, [[Қазақстан]]да кездеседі. Гипс кені шет елдердің көбісінде бар.
== Дереккөздер==
| 