Уикипедия

Сәйдәлім Тәнекеев: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: Қазақстан Республикасы Конституциясына 10 жыл медалі → Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі using AWB
23-жол:
<td class="plainlist"><br>1942-2017</td>
</tr>
 
 
<tr>
Line 74 ⟶ 73:
|isbn = 9965-00-838-8
|тиражы =
}}</ref>
 
1940/41 оқу жылында Ұйғыр ХБАБ-нің бастауыш сынып мұғалімі болып жұмыс істеді.<ref>Ол кездегі Қазақстан үшін бұл үйреншікті іс еді, себебі билік басындағылар жүргізген ұлттық саясат салдарынан қазақ зиялыларының едәуір бөлігі жойылып, кейбіреулері елден кетіп қалған еді.</ref>
 
[[1942]] жылдың сәуір айында он жеті жасқа толмай [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]] [[Кіші_АқсуКіші Ақсу|Ақсу ауылының]]<ref>С.Н.Тәнекеевтің естеліктері бойынша ол күн сайын мектепке 20 шақырым жаяу барып келетін.</ref> орта мектебін үздік тәмамдап, өзінің жасына бір жыл қосып, 1942 жылдың 1 мамырында [[Қызыл әскер]] қатарына өз еркімен жазылған.
 
1942 жылдың маусым-шілде айларында кіші командирлердің полк мектебінде оқып, аға сержант атағын иеленді. Сол сәттен [[Волгоград|Сталинград]] аймағындағы [[Армия|соғыс армиясы]] қатарына шақырылды.
Line 84 ⟶ 83:
1942 жылғы тамыз айында орта білімі бар жауынгер ретінде әскери оқуға жіберіледі, [[Өзбек КСР|Өзбек КСР-інің]] Термез қаласындағы [[Ташкент]] әскери миномет атқыштар училищесіне жолдама алып, [[1943]] жылдың маусымында осы училищені «кіші лейтенант» атағымен бітірді.
 
1943 жылдың маусымынан [[1945]] жылдың [[Жеңіс_күніЖеңіс күні|9 мамырына]] дейін алған жарақаттарынан емделу үзілістерімен Ұлы Отан соғысы шайқастарына қатысты:<br>
– 1943 жылғы шілде-қыркүйек айларында 77-ші Гвардиялық атқыштар дивизиясының 61-Әскері құрамында 212 АП атқыштар взводының командирі ретінде «Курск доғасының» Солтүстік жағындағы ұрыстарын, содан соң Смоленск бағытындағы шабуыл операцияларын басқарған.<br>
– [[1944]] жылдың шілде айынан бастап сол бөлімше құрамындағы танк атқыштар жеке взводының командирі ретінде [[Белоруссия]] мен Шығыс Польшаны азат етуге (1 Белоруссия майданы, «Багратион» операциясына), ал 1945 жылдың ақпан айында [[Варшава|Варшаваны]]ны және [[Польша|Польшаның]]ның басқа аймақтарын азат етуге ат салысты.<br>
– 1945 жылдың мамыр айында [[рота]] [[Командир|командирікомандир]]і қызметінде [[Берлин_операциясыБерлин операциясы|Берлин қаласын алу операциясында]] өз міндетін адал атқарды. [[Рейхстаг_Рейхстаг (ғимарат)|Рейхстагқа]] дейін жетіп, оның қабырғасына қол қойды.
 
[[Жеңіс_күніЖеңіс күні|Ұлы Жеңістен]] кейін 1945 жылғы мамыр айынан [[1946]] жылдың мамыр айына дейін кеңестік оккупациялық әскер құрамында [[Германия|Германияда]]да [[Коменданттықкоменданттық қызмет|коменданттық қызметте]]те ([[Штольберг (Гарц)|Штольберг қ.]] коменданты) болған, содан соң КСРО оралды. [[1947]] жылдың наурыз айында Ұлы Отан Соғысының мүгедегі ретінде Кеңес әскерінен босатылған.
1947 жылдың қыркүйегінде [[ҚазМУ|Қазақ мемлекеттік университетінің (ҚазМУ)]] тарих факультетінің күндізгі бөліміне оқуға түсті. [[1949]] жылдың ақпанында халық шаруашылығын қалпына келтіруге қатысу үшін экстерн тәртібінде оқуға ауысты.
Line 95 ⟶ 94:
1949 жылғы наурыз айынан бастап [[1950]] жылдың ақпан айына дейінгі аралықта Ұйғыр ауданының партия комитеті нұсқаушысы болса, кейін [[1951]] жылдың күзіне дейін бөлім меңгерушісі лауазымын атқарған. [[1952]] жылы маусым айында ҚазМУ үздік бітірді.
 
1952 жылдың тамыз айында Қазақ КСР Алматы облысының [[Жамбыл_ауданы_Жамбыл ауданы (Алматы_облысыАлматы облысы)|Жамбыл аудандық]] партия комитетінің екінші хатшысы лауазымына сайланды.
 
[[1954]] жылдың желтоқсан айында [[Іле ауданы|Іле аудандық]] ([[Талғар]] қаласы) халық депутаттары кеңесінің атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. [[1956]] жылдың қазан айында Қазақстан КП [[Ұйғыр ауданы|Ұйғыр аудандық]] комитетінің бірінші хатшысына тағайындалды.
 
[[1959]] жылғы маусым айында, [[Талдықорған облысы|Талдықорған]] және Алматы облыстары біріктірілген кезде, Алматы облыстық мәдениет басқармасының бастығы лауазымына тағайындалды, бұл - [[Қазақ_мәдениетіҚазақ мәдениеті|қазақ ұлттық мәдениетінің]] самғау кезеңі еді. Мәдениет саласының көптеген қайраткерлерімен ол ұзақ жылдар бойы достық қарым-қатынасты сақтап қалды.
 
[[1960]] жылдың маусым айында Қазақстан Компартиясының [[Панфилов ауданы|Панфилов аудандық]] партия комитетінің бірінші хатшысы қызметіне сайланды.
 
[[1963]] жылдың қаңтар айында [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыстық]] партия комитетінің бірінші хатшысы лауазымына тағайындалып, және шілде айынан бастап партия комитетінің екінші хатшысы қызметін атқара бастаған. Сол жылы [[Алматы]] [[Қазақ_ұлттық_аграрлық_университетіҚазақ ұлттық аграрлық университеті|Ауылшаруашылық институты]] агро-экономика факультетіне сырттай оқуға түсті (4 курсты толық игерді).
 
* Партия «Алтыны» мақаласынан<ref>«Партия алтыны» мақаласы. А.Арцишевский. 26.09.2005. Central Asia Monitor.</ref>:
{{ quote box |quote=
– [[Қызылорда|Қызылордаға]]ға барғым келмеді. [[Жаркент|Панфилов]] аудандық партия комитетінің хатшысы болып жұмыс істедім, [[Хрущев Никита Сергеевич|Хрущевтің]] заманында қуанышына жүгері өсірдім, сонымен қатар мені Алматы облыстық партия комитетінің хатшысына лауазымына жіберу жоспары да бар болатын. Ал Қызылордада – [[лепрозорий]], психиатриялық аурухана, ауладағы барлық қолайлылық және т.б. бар. Бұдан не игі? Мен сол кездегі ОК хатшысы [[Юсупов Исмаил Абдрасулұлы|Юсуповтың]] қабылдауына түстім. Әңгіме қысқа болды.
 
– Коммунистсың ба? – деп, мені Юсупов сұрады.
Мен үнсіз басымды изедім.
 
– Басқа сұрақ бар ма?
Line 121 ⟶ 120:
[[1978]] жылғы шілде айында Қазақстанның Тұтынушылар Одағы басқармасының төрағасы болып сайланды (Казпотребсоюз), осы қызметті [[1985]] жылдың желтоқсанында зейнеткерлік жасқа жеткенге дейін болды.
 
[[1963]] жылдан [[1986]] жылға дейін Қазақ КСР [[Жоғарғы Кеңес|Жоғарғы Кеңесінің]]інің депутаты болды және Қазақстан Коммунистік партиясының Орталық Комитетіне сайланды.
 
[[1980]] жылдан 1986 жылға дейін Дүниежүзілік кооперативтік Альянстың (ДКА) ОК мүшесі болды.
Line 132 ⟶ 131:
* Қиян асу. Повесть. Жазушы, Алматы, 1979.
* Серпiн. Роман. Жалын, Алматы, 1991.
* [[1916_жылғы_Қазақстандағы_ұлт1916 жылғы Қазақстандағы ұлт-азаттық_көтерілісазаттық көтеріліс|1916]]. [[Ереуілтөбе]]<ref>Алматы облысындағы аймақ. Алматы облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің Мемлекеттік тізіміне енгізілді.</ref>. Атамұра-Қазақстан, Алматы, 1994.
* Бел-белес. Хикаяттар мен әңгімелер. 2 Том. Шартарап, Алматы, 1997.
* Иір-қиыр, бұраң жол. Роман-эссе. Алматы, 1999.
Line 143 ⟶ 142:
* [[Шежіре]] не сыр шертеді. Арыс, Алматы, 2008.
 
150 мақала<ref>2018 жылдың желтоқсанында шыққан соңғы мақалалардың бірі – «Өмірдерек», Қытай Халық Республикасының батыры Бәйділдә Доскеновке арналған, мұнда «Доскен Батыр» деп Бәйділдәні атаған. Естелік мақалалар мен Б.Доскеновтың жазғандары. «Орхон», Алматы, 2018; 13-51 б.</ref> мен очерктің авторы. Өткен ғасырдың 80-ші жылдары немерелеріне арнап «Біздің шежіре» атауымен орыс тілінде өз отбасының шежіресін тарқатқан кітабын жазып шығарған. Сондай-ақ Алматы қаласында баспадан өткен (Алматы, «Полиграфкомбинат», 2011) «Бәйдібек баба Алып Бәйтерек. Албан ата ұрпақтары шежіресі» деп аталатын [[Албан руы|Албан]] руының шежіресі туралы іргелі еңбекті жазуға арналған материалдарды жинауға белсене қатысқан.
 
== Марапаттары ==
Line 158 ⟶ 157:
 
==== ''Бейбіт уақытта алған:'' ====
* [[Еңбек_Қызыл_Ту_ордені|Еңбек Қызыл Ту ордені]]
* [[Еңбек_Қызыл_Ту_ордені|Еңбек Қызыл Ту ордені]]
* [[Еңбек_Қызыл_Ту_ордені|Еңбек Қызыл Ту ордені]]
* [[Еңбек_Қызыл_Ту_ордені|Еңбек Қызыл Ту ордені]]
* Құрмет Белгісі ордені
* Құрмет Белгісі ордені
* [[Парасат_ордені|Парасат ордені]]
* Моңғол Халық Республикасының «Құрмет Белгісі» ордені
 
Line 175 ⟶ 174:
* Шығыс шекаралық округіне 50 жыл медалі
* ҰОК Құрмет белгісі
* [[Қазақстан_Республикасының_тәуелсіздігіне_20_жыл_медалі|Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалі]]
* [[Қазақстан Республикасы Конституциясына 10 жыл медалі]]
* Жеңістің 25 жылдығы медалі
* КСРО Қарулы күштеріне 60 жыл медалі
Line 183 ⟶ 182:
* Жеңістің 65 жылдығы медалі
* Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі
* [[Астанаға_10_жыл_Астанаға 10 жыл (медаль)|Астанаға 10 жыл медалі]]
* КСРО ХШЖК медалі
* КСРО ХШЖК медалі
Line 201 ⟶ 200:
* Еңбек ардагері медалі
 
Құрмет грамоталары (төрт) және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің грамотасы<br>Халықаралық кооперативтік Альянстың (ХКА) құрмет белгісі<br>Сайлау компаниясының қоғамдық штабында атқарған жұмысы үшін [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|ҚР Президентінің]] алғысы<br>Кеңес Одағының Батыры, Халық қаһарманы, армия генералы [[Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетов|Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетовтың]]тың естелік белгісі
 
== Құрметті атақтары ==
* Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері
* [[Алматы_облысы|Алматы облысыныңоблысы]]ның [[Құрметті_азамат|Құрметті азаматыазамат]]ы
* Алматы облысы [[Панфилов_ауданы|Панфилов ауданыныңауданы]]ның Құрметті азаматы
* Алматы облысы [[Талғар ауданы|Талғар ауданының]]ның Құрметті азаматы
 
==Естелік==
* «Плетенье чепухи» өзінің естеліктерінің 17-ші дәптерінде [[Герольд Бельгер]] ол туралы:
{{ quote box |quote=Ол Ұлы Отан соғысының ардагері. Ірі партия және кеңес қызметкері болған, негізгі білімі тарихшы. Қазір 90 жасты еңсерді. Көру мен есту жағынан сыр бергені болмаса, өзі ширақ, бақуатты. Күн сайын 4-5 сағат жаяу жүреді. Сәлем-сауқат сұрасатын таныстары көп. Басынан өткен барлық оқиға мен мән-жайттар түгел есінде, ештене ұмытпаған. Құдды бір шешеннің алдында отырғандаймын – тілдің майын тамызып, сөздің балын ағызып әңгімелейді. Бірнеше кітап жазған. Міне, сондықтан [[28_гвардияшыл28 гвардияшыл-_панфиловшылар панфиловшылар|Панфиловшылар]] паркінде және [[Шоқан_Шыңғысұлы_УәлихановШоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан]] аллеясында серуендеп жүргенде бәрі кеп аса құрметпен амандасып, амандық-саулығын сұрасып, ұзақ ғұмыр тілейтіні. ...<br><br>
...Қарымды қария! Ақыл-парасаты тұнық.}}
 
* [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] Ішкі әкімшілік департаментінің директоры Кеңес Махамбетовтың «Есімі мен арына дақ түспеген» атты мақаласынан, Кызылорда хабаршысы, 18.05.2017:
{{ quote box |quote= [[Арал]] өңірінің және бүкіл Қазақстанның дамуына көп үлес қосқан көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері Сәйдәлім Тәнекеевтің өмірден озғанына қырық күн өтті. ... Аграрлық секторды дамыту мен кадрлық саясатқа жауап берген Сәйдәлім Нысанбайұлы үлкен және байыпты жұмыс жүргізді. Басшы кадрларды іріктеуге, орналастыруға және тәрбиелеуге бірінші кезекте назар аударды. Адамдардың іскерлік қасиеттерін зерделеп, оларға нақты тапсырмалар беріп, оларды практикалық істерде тексеретін. Облыстық партия комитетінің бірінші және екінші хатшыларының есіктері облыстың барлық тұрғындарына ашық болатын. Әрбір адам оларға келіп, кез келген мәселе бойынша өз тілектерін білдіре алатын. [[Қазақстан_халық_әртісіҚазақстан халық әртісі|Қазақстанның Халық әртісі]], [[М.Ю. Лермонтов атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры|М.Ю. Лермонтов атындағы Мемлекеттік академиялық орыс драма театрының]] көркемдік жетекшісі, сол кезеңде [[Н. Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық музыкалық драма театры|Қызылорда облыстық қазақ драма театрының]] директоры болып жұмыс істеген [[Рубен_Суренович_АндриасянРубен Суренович Андриасян|Рубен Андриасянның]] естелігінен: «Жағдай өте демократиялық болды – басшылардың жастығы көмектесті... Ал олар адамды қандай ықыласпен тыңдай алды! Содан кейін маған басқа облыстарда басшылығында толу бұйырды – ал ол жақтағы орын алған жағдай сол кездегі [[Қызылорда|Қызылордадағы]]дағы жайлы ортамен салыстыруға да келмейтін».<br><br>Көп жағдайда бұл – Сәйдәлім Нысанбайұлының ұйымдастырушылық жұмысының нәтижесі. }}
 
* С. Н. Тәнекеевтің Мемориал буклетінде «Дебют» Халықаралық шахмат клубының директоры, Халықаралық шебер, ҚР Еңбек сіңірген [[жаттықтырушы|жаттықтырушысы]]сы [[Дзюбан_Олег_ИвановичДзюбан Олег Иванович|О.И Дзюбанның]] жазғаны:
{{ quote box |quote= Ол 1948 жылы [[Мәскеу]] қаласында болған шахмат бойынша әлем чемпионы атағы үшін матч-турнирдің куәгері болғанын жиі еске алатын. Мықты шахматшылардың ойынынан алған әсерлері мен шахматқа деген сүйіспеншілігі өмір бойы қалды. Сәйдәлім Нысанбайұлы өскелең ұрпаққа ерекше ықыласпен және жылылықпен қарап, жылы сөзбен және сүйкімді сыйлықпен шахматшының жетістігін атап өтуге мүмкіндік табатын. Атап айтқанда, «Дебют» Халықаралық шахмат клубындағы құттықтау сөзінің бірі есте қалды, онда жаңа жыл алдындағы қыздар турнирінің жеңімпаздарының қатарында ақсақалдың қолынан жүлде алған, қазір әр түрлі жас категориясындағы әлемнің төрт дүркін чемпионы, жеті жастағы ең жас қатысушы [[Жансая Әбдімәлік]] те бар еді.<br><br>
КСРО ыдырағаннан кейін қазақстандық шахматшыларда [[Манила|Манила (Филиппин)]] қаласында өткен Бүкіләлемдік шахмат Олимпиадасында ерлер мен әйелдердің дербес құрама командаларымен өз елі үшін өнер көрсетуге мүмкіндік туды. Бірақ [[Қазақстан_Республикасының_МәдениетҚазақстан Республикасының Мәдениет,_ақпарат_және_спорт_министрлігі_ ақпарат және спорт министрлігі (2004-_ )|Спорт министрлігінде]] бұл сапарға қаражат болған жоқ, тек Қазақстан Республикасы Шахмат федерациясының құрметті президенті [[Олжас Омарұлы Сүлейменов]] пен Сәйдәлім Нысанбайұлы Тәнекеевтің қолдауымен ғана жүзеге асты.}}
 
* С.Н.Тәнекеев туралы өмірбаяндық мақалалар:
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Сәйдәлім_Тәнекеев» бетінен алынған