Зайсан ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
6-жол:
Оңтүстігін Маңырақ жотасының шығыс бөлігі мен [[Сауыр жотасының]] батыс бөлігі, жазық келген солтүстік жағын [[Зайсан қазаншұңқыры]]ның шығыс бөлігі алып жатыр. Қазаншұңқырдың солтүстік-шығыс бөлігінде [[Айғырқұм құмы]] орналасқан. Ауданның теңіз деңгейінен биіктігі таулы бөлігінде 2500 – 2700 м, жазық бөлігінде 400 – 1000 м аралығында. Сауыр жотасының Үйдене өзені басталар тұсындағы ең биік шыңының биіктігі 2950 м. Ауданның Қытаймен шектесетін шығыс жағындағы Сауыр жотасында Баймырза асуы орналасқан. Кен байлықтарынан титан кентасы, шағын тас көмір, жанғыш тақтатас кендері, саз, құм, т.б. құрылыс материалдары бар.
==Табиғаты==▼
[[Сурет:Zaysan audani.jpg|thumb|350x350px|right]]▼
Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық. Ауданның таулы бөлігінің жазы қоңыржай салқын, ылғалды, қыста қар қалың, аязды. Аудан аумағында қаңтардағы ауаның орташа температурасы Зайсан көлі жағалауында –17,8°С-тан –20,2°С-қа дейін, Зайсан қ-нда –16,6°С, ал шілдеде – жазықтан тауға қарай 23,1°С-тан 21,3°С-қа дейін төмендейді. Зайсан қ-нда шілдедегі ең ыстық температура 40°С-қа дейін, ал қаңтардағы ең суық температура ([[Тополев мүйісінде]]) –49°С-қа дейін барады. Жауын-шашынның мөлшері де жазықтан тауға қарай өзгереді: Зайсан қазаншұңқырында 150 – 250 мм аралығында болса, таулы бөлікте 400 – 500 мм-ге жетеді. Жер беті сулары Зайсан көлінің оңтүстік-шығыс бөлігі мен оған құятын [[Қара Ертіс]], [[Ақсу]], [[Кендірлік]], [[Теректі]], [[Темірсу]], [[Жеменей]], [[Үйдене]] өзендерінен және Айғырқұмдағы [[Сарыкөл]], [[Сарманақ]], [[Тұздыкөл]] және Сауыр жотасындағы кішігірім көлдерден тұрады. Аудан жерінде күлгін, қызғылт қоңыр, бозғылт, қоңыр, сортаң және құмды топырақтар тараған. ▼
Мұнда тек қана ағаш пен бұтаның 26 түрі өседі: тау беткейлері мен өзен бойларында тал, [[тобылғы]], [[итмұрын]], одан биіктеу жерлерде қайың, көк терек, одан жоғарырақ белдеуде қылқан жапырақты ормандар өседі. Жабайы жануарлардан [[арқар]], марал, елік, жабайы шошқа, қасқыр, түлкі, қарсақ, сасықкүзен, ақтышқан, қоян, суыр, сарышұнақ; құстардан бүркіт, үкі, байғыз, кезқұйрық, құр, ұлар, кекілік, көл мен өзендерде аққу, қаз, үйрек, көкқұтан, т.б. мекендейді. Зайсан көлі мен Қара Ертісте шортан, алабұға, сазан, бекіре, ақ амур, ақ балық бар.▼
==Ауыл шаруашылығы==▼
Зайсан ауданы негізінен [[ауыл шаруашылығы]] дамыған аудан. Ауыл шаруашылығы жерінің аумағы 837,1 мың га, оның 28,3 мың га-сы егістік, 53,8 мың га-сы шабындық, 747,9 мың га-сы жайылым (2008). Ауыл шаруашылығының басты саласы – мал өсіру, оның ішінде, әсіресе, қой, сиыр және жылқы көп өсіріледі. Егіншіліктің тек жергілікті тұтынушылық қана маңызы бар. Аудан жерімен Зайсан көлін жағалап [[Зайсан – Семей]], [[Зайсан – Өскемен]], [[Боран – Теректі – Балықтыбұлақ]] автомобиль жолдары өтеді.▼
==Тарихы==
Line 39 ⟶ 30:
[[1975]] жылы Зайсан өлке-тану мұражайы ұйымдастырылып, ауданымызға байланысты көптеген тарихи құжаттар осында жинақталған.
[[1993]] жылы Мемлекеттік архивтің филиялы құрылды.
▲==Табиғаты==
▲[[Сурет:Zaysan audani.jpg|thumb|350x350px|right]]
▲Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық. Ауданның таулы бөлігінің жазы қоңыржай салқын, ылғалды, қыста қар қалың, аязды. Аудан аумағында қаңтардағы ауаның орташа температурасы Зайсан көлі жағалауында –17,8°С-тан –20,2°С-қа дейін, Зайсан қ-нда –16,6°С, ал шілдеде – жазықтан тауға қарай 23,1°С-тан 21,3°С-қа дейін төмендейді. Зайсан қ-нда шілдедегі ең ыстық температура 40°С-қа дейін, ал қаңтардағы ең суық температура ([[Тополев мүйісінде]]) –49°С-қа дейін барады. Жауын-шашынның мөлшері де жазықтан тауға қарай өзгереді: Зайсан қазаншұңқырында 150 – 250 мм аралығында болса, таулы бөлікте 400 – 500 мм-ге жетеді. Жер беті сулары Зайсан көлінің оңтүстік-шығыс бөлігі мен оған құятын [[Қара Ертіс]], [[Ақсу]], [[Кендірлік]], [[Теректі]], [[Темірсу]], [[Жеменей]], [[Үйдене]] өзендерінен және Айғырқұмдағы [[Сарыкөл]], [[Сарманақ]], [[Тұздыкөл]] және Сауыр жотасындағы кішігірім көлдерден тұрады. Аудан жерінде күлгін, қызғылт қоңыр, бозғылт, қоңыр, сортаң және құмды топырақтар тараған.
▲Мұнда тек қана ағаш пен бұтаның 26 түрі өседі: тау беткейлері мен өзен бойларында тал, [[тобылғы]], [[итмұрын]], одан биіктеу жерлерде қайың, көк терек, одан жоғарырақ белдеуде қылқан жапырақты ормандар өседі. Жабайы жануарлардан [[арқар]], марал, елік, жабайы шошқа, қасқыр, түлкі, қарсақ, сасықкүзен, ақтышқан, қоян, суыр, сарышұнақ; құстардан бүркіт, үкі, байғыз, кезқұйрық, құр, ұлар, кекілік, көл мен өзендерде аққу, қаз, үйрек, көкқұтан, т.б. мекендейді. Зайсан көлі мен Қара Ертісте шортан, алабұға, сазан, бекіре, ақ амур, ақ балық бар.
==Бiлiм беру==
[[Сурет:Zaysan bilim beru 2.JPG|left|thumb|300x300px|]]
2010 жылғы деректерге сәйкес Зайсан ауданы бойынша мектеп жасына дейінгі 2875 баланың 400-і 5 мектепке дейінгі мекемеде, 1109-ы мектеп жанындағы шағын орталықтарда, бұл барлық баланың 76,6 пайызын құрап отыр. 2010 жылы 8 орта мектеп / Кеңсай, Абай, Амангелді, Шілікті, Қазақстан, Айнабұлақ, Мүкарама, Қаратал/ жанынан ашылған орталықтар кеңейтіліп, 140 орынды 8 топ, №1 «Еңлік» балабақшасында 50 орынды 2 топ қосымша ашылды, Қаратал, Сартерек ауылдарынан 75 орынды 2 жеке меншік балабақша ашылды.
Аудандағы 29 мектепте білім алып отырған 6557 оқушыны бар. Мектеп оқушыларының бос уақытын мазмұнды ұйымдастыру мақсатында 846 оқушы мектептен тыс мекемелерге тартылып отырса, 4339 оқушыға мектептерден 266 спорт секциялары мен үйірмелер ұйымдастырылып отыр.
Ауданда 6439 оқушының 4008-не мектеп асханалары арқылы ыстық тамақ ұйымдастырылған, оның ішінде 1-4 сыныптардың 2396 оқушысы 100 пайыз тегін ыстық тамақпен қамтылған. <br />
▲==Ауыл шаруашылығы==
▲Зайсан ауданы негізінен [[ауыл шаруашылығы]] дамыған аудан. Ауыл шаруашылығы жерінің аумағы 837,1 мың га, оның 28,3 мың га-сы егістік, 53,8 мың га-сы шабындық, 747,9 мың га-сы жайылым (2008). Ауыл шаруашылығының басты саласы – мал өсіру, оның ішінде, әсіресе, қой, сиыр және жылқы көп өсіріледі. Егіншіліктің тек жергілікті тұтынушылық қана маңызы бар. Аудан жерімен Зайсан көлін жағалап [[Зайсан – Семей]], [[Зайсан – Өскемен]], [[Боран – Теректі – Балықтыбұлақ]] автомобиль жолдары өтеді.
==Ауданның қазіргі кездегі өзгерістері==
Line 75 ⟶ 83:
Қазақстан Республикасының Президенті [[Нұрсұлтан Назарбаев]] өз сөзінде: «Әрбір адам біздің мемлекетімізге, оның бай да даңқты тарихына, оның болашағына өзінің қатысты екенін мақтанышпен сезіне алатындай іс-қимыл жүйесін талдап жасау қажет. Елдің проблемалары да, келешегі де барлық адамға жақын әрі түсінікті болуға тиіс»,- дейді.
Елбасының алға қойған міндеттерін зайсандықтар қызу қолдап, жүзеге асыруға бір кісідей жұмылуда. Қиындықты еңбекпен жеңу қажеттігін жақсы сезінеді. Әркім өз бақытының, болашағының бапкері болу керектігі санаға сіңірілуде. Зайсан Қазақстанның қиыр шығысындағы шуақты, шырақты аудан ретінде әрқашан көріне беретініне күмән жоқ. <ref>[["Қазақ Энциклопедиясы"]], 4 том 3 бөлім </ref>
==Сілтемелер==
* [http://zaysan.vko.gov.kz/kaz/education.htm/ Зайсан ауданы әкімінін ресми сайты]
== Пайдаланған әдебиет==
<references/>
| |||