Өмір: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: Mobile edit Mobile web edit Кеңейтілген мобильді өңдеу
шӨңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Біріктірілсін|Тіршілік}}
[[Сурет:Eukaryota diversity 1.JPG|нобай|[[Эукариоттар]] алуантүрлілігі: [[қасқыр]], Amanita caesarea, Entodinium, Sequoiadendron giganteum, гүлдеген [[балдыр]]лар, Chrysotoxum verralli, Xanthoparmelia [[қына]]сы, Dictyostelium және бағана [[маржан]].]]
'''Тіршілік''' дегеніміз биологиялық процестерді жүргізе алатын ''тірі'' материяны ''тірі емес'' материядан бөлетін қасиеттер жиынтығы және сол процестің өзі. Тіршіліктің құрылым, гомеостаз, метаболизм, бейімделу, өсу, көбею және стимулдарға жауап беру сияқты ерекше белгілері бар.<ref name="campbell">{{Cite book|chapter=1|title=Campbell Biology|басылым=12|беттері=3|isbn=9780135988046|тіл=en}}</ref><ref>{{cite web|year=2006|url=http://www.calacademy.org/exhibits/xtremelife/what_is_life.php|title=Definition of Life|publisher=California Academy of Sciences|accessdate=2007-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/6179x0IZX|archivedate=2011-08-22|lang=en}}</ref>{{Өту|#Тіршілік қасиеттері}} Тіршілік көптеген пішінде кездеседі, мысалы [[Бактериялар|бактериялар]], [[Жануарлар|жануарлар]], [[Өсімдіктер|өсімдіктер]], т.с.с. Тіршілікті зерттейтін ғылым [[Биология|биология]] деп аталады.
 
Жердегі тіршіліктің негізгі бірлігі ― [[жасуша]], [[Тұқым қуалаушылық|тұқым қуалаушылық]] бірлігі ― [[ген]]. Жасушаның екі түрі бар: [[Прокариоттар|прокариоттық]] және [[Эукариоттар|эукариоттық]], екеуі де [[Жасуша мембранасы|мембранамен]] қоршалған, ішінде [[ақуыз|ақуыздар]] мен [[Нуклеин қышқылдары|нуклеин қышқылдары]] сияқты биомолекулалар бар [[цитоплазма]]дан тұрады. Жасушалар [[Жасушаның бөлінуі|жасуша бөлінуі]] процесі арқылы көбейеді. Бұл процесте ата-аналық жасуша бөлініп, өз генетикалық материалын пайда болған туынды жасушаларға береді.
7-жол:
== Тіршілік қасиеттері ==
[[Сурет:Sunflower macro wide.jpg|нобай|[[Күнбағыс]] [[гүлшоғыр]]ындағы күрделі ұйымдасу.]]
Тіршілікті ерекшелейтін бірнеше қасиеті бар. Солардың ішіне кіретіні: организация, гомеостаз, метаболизм, бейімделу, өсу, көбею, стимулдарға жауап беру, т.б.<ref name="campbell"/><ref name="шілдебаев">{{cite book|chapter=1|бөлім=1|title=Биологияға кіріспе|жыл=2016|авторы=Ж. Шілдебаев, А. Ермекбаева|орны=Астана|баспасы="Фолиант" баспасы|беттері=9―12|isbn=978-601-302-383-0|lang=kk}}</ref><ref name="көшкімбаева-өмір">{{cite book|title=Қазіргі жаратылыстану концепциялары (биология)|chapter=2.2|жыл=2018|авторы=К. Кошкимбаева, Г.А. Тусупбекова, А. Ыдырыс, Г.К. Атанбаева және т.б.|орны=Алматы|баспасы="Қазақ университеті" баспасы|беттері=28―29|isbn=978-601-04-3135-5|lang=kk}}</ref>
=== Ұйымдасу ===
Барлық ағзаның барлық элементі бір-бірімен байланысып, тіршілікті сақтай алатын құрылымды құрады.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> Ұйымдасудың мысалы ретінде [[Орган (анатомия)|орган]]дарды келтіруге болады. Бір қызмет атқаруға бейімделген [[жасуша]]лар және жасушалардан құралған [[ұлпа]]лар бір жерде шоғырланып, орган құрады. Басқа мысал ― [[гүл]]дің құрылысы. Гүл белгілі бір жолмен құрылғандықтан, [[Жәндіктер|жәндік]]тер оған назарын аударып, түбіндегі шірнені алуға тырысады. Гүлдің ішіне кірген соң, жәндікке [[тозаң]] жұғады да, жәндікпен бірге басқа гүлдерге таралады.<ref>{{Cite book|авторы=Мұхитдинов Н.М. және т.б.|жыл=2001|title=Өсімдіктер морфологиясы және анатомиясы|басылым=2|орны=Алматы|баспасы=“Қазақ университеті” баспасы|беттері=244|isbn=9965-489-59-9|lang=kk}}</ref> Бұл [[тозаңдану]]ды жеңілдетуге арналған құрылыс бейімделуі.
=== Гомеостаз ===
[[Гомеостаз]] деген [[ағза]]ның тіршілік ететін сыртқы ортасының өзгеруіне қатысты тұрақты қалыпта ұстау немесе реттеу үрдісі, өзін-өзі реттеу механизмі арқылы негізгі [[физиология]]лық қызметтерінің тұрақтылығы ― өзін-өзі реттеушілік. Гомеостаз арқылы тірі ағзалар ішіндегі процестері мен құрылымының ерекшелігін сақтап тұрады.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Өмір» бетінен алынған