|
[[FileСурет:BaykonurProton city entry 2008Zvezda.jpgjpg | thumb| alt=A.|[[ Байқоңыр ]]]]
[[Сурет:Baikonur Cosmodrome Soyuz launch pad.jpg | thumb| [[ Байқоңыр ]]]]
'''Байқоңыр''' (1996 жылға дейін [[Ленинск]] қаласы) – [[Қызылорда]] облысының [[Қармақшы]] ауданындағы [[қала]]. [[Төретам]] [[темір жол]] [[станция|станциясынан]] батысқа қарай 2 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің оң жағалауында, [[Тұран]] [[ойпат|ойпатының]] қуаң белдемінде орналасқан. Тұрғыны 53 мың адам (1997 жылы). Қаланың іргесі 1955 жылы '''[[Байқоңыр''ғарыш алаңы|Байқоңыр''ғарыш алаңын]] салуға байланысты қаланған. 1960 жылы қаланың тұрғыны 40 мыңға, ал 1975 жылы 74 мыңға жетті. [[Климат|Климаты]] тым [[Континенттік климат|континенттік]]. Қыс|[[Қысы]] суық, жаз|[[жазы]] ыстық әрі қуаң. [[Қаңтар|Қаңтардың]] көпжылдық орташа [[температура|температурасы]] –11ºС, кейбір күндері -35ºС-қа дейін төмендейді; шілдеде 26ºС, кейбір күндері 45ºС-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашын|[[Жауын-шашынның]] жылдық орташа мөлшері 100 мм шамасында. Байқоңырдың жер қыртысы [[палеоген]] кезеңінің құмтасты және тақтатасты жыныстарынан түзілген. Оның бетін [[Сырдария]] аңғарының шөгінділері жапқан. [[Шалғынды топырақ|Шалғынды]]-боз және бозғылт құмдақты топырағында [[баялыш]], [[күйреуік]], [[жусан]], сораң шөптесіндер басым. Бірнеше мың [[гектар]] жерді алып жатқан [[қала]] ұзақ жылдар бойына «[[аса құпия]]» нысан болып саналды. Жергілікті тұрғындар да, әскери мамандар да қаланы «10-алаң» деп атап келген. Ал қалаға іргелес жатқан «[[Крайний]]» [[әуежай\әуежайы]] мен көптеген шаруашылық мекемелері және [[Төретам]] [[темір жол]] [[станция|станциясы]] «9-алаңға» кіреді. Қалада [[Мәскеу]] [[авиация]] институтының бөлімшесі, [[электр]] [[техника|техникалық]] колледжі, ірі есептеу орталық әскери [[аурухана]], [[емхана]], [[әуежай]], электр станциясынан, [[сыра]] зауыттары, түрлі мәдениет ошақтары, көптеген [[сауда]], тұрмыс қажетін өтейтін [[Кәсіпорын|кәсіпорындар]] жұмыс істейді. [[Байқоңыр қаласы|Байқоңыр қаласының]] орталық алаңына бас [конструктор|[конструкторлар]] С.П. [[Королев]] пен М.Г. [[Янгельдің]] ескерткіштері, сондай-ақ, тұғырға С.П. Королев құрастырған [[ғарыш]] кеме|[[кемесі]] орнатылған. Қаланың демалыс саябағында [[ракета|ракеталарды]] сынақтан өткізу кезінде қаза болғандардың (200-ден астам) бауырластар зираты, ғарышты зерттеу [тарих|[тарихи]] [[музей|музейі]] бар. [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр қаласы]] мен [[Ғарыш Алаіы|ғарыш алаңы]]на қажетті құрал-жабдық, [[техника]], [[құрылыс материалдары]], т.б. заттар [[Төретам]] [[темір жол]] станциясы арқылы жеткізіледі. Қала инфрақұрылымына енетін көптеген [[Кәсіпорын|кәсіпорындар]] мен [[Мекеме|мекемелер]] [[Байқоңыр]] ғарыш алаңымен бірге 1993 жылы Ресей Федерациясы|[[Ресей Федерациясына]] 20 жылға жалға берілді. <ref> Қазақ энциклопедиясы, 2 том; </ref>
'''Байқоңыр''' - ғарыш алаңы. [[Қызылорда]] обысы [[Қармақшы аудан]]ының аумағында орналасқан. іргесі 1955 жылы қаланған. Ғарыш алаңын салу үшін Байқоңырды тандап алу кезінде бүл жердің елді мекендерден қашық болуы, [[эква¬тор]] жазықтығына жақындығы, [[ракета]] үшырудың қауіпсіздігі, қайтып оралатын ғарыштық объектілер үшін қолайлы қону аймақтарының болуы және т.б. [[фактор]]лар ескерілді. Байқоңырдың үшу трассасы [[Арал]] теңізінен [[Камчатка]] түбегіне дейін созылып жатыр. 1957 ж. 4 қазанда Байқоңыр ғарыш алаңынан түңғыш ғарыш [[ракета]]сы сәтті үшырылды. Ол дүниежүзіндегі ең бірінші Жердің жасанды серігін [[орбита]]ға шығарды. Байқоңырдан 1961 ж. 12 сәуірде адамзат [[тарих]]ында түңғыш рет [[Ю.А.Гага¬рин]] "[[Восток]]" ғарыш кемесімен ғарышқа үшты. 1991 ж. 2 қазанда түңғыш қазақ ғарышкері [[Т.Әубәкіров]] "Союз Т-13" ғарыш кемесімен Байқоңырдан ғарыш¬қа аттанды. [[Ресей]]мен бірлескен бағдарлама бойынша қазақ ғарышкері [[Т.А.Мүсабаев]] ғарышта 2 рет (1994-1998) бол¬ды. Байқоңыр ғарыш алаңы 1991 ж. [[Қазақстан]] иелігіне өтіп, 1993 ж. [[Ресей Федерациясы]]на 20 жылға жалға берілді. Байқоңыр кешенін пайдаланудың [[экология]]лық зардаптары да сыр бере бас¬тады. Оны пайдаланудан [[Қазақстан Республикасы]] аумағына жылына 30-35 мың тонна улы заттар таралады. [[Ракета]]лардан түскен қалдықтар [[Қарағанды]], [[Пав¬лодар]], [[Шығыс Қазақстан]] облыстарына [[экология]]лық зиян келтіруде.
<ref> Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
==Пайдаланылған әдебиет== ▼ ISBN 9965-32-491-3 </ref>
▲== ПайдаланылғанПайдаланған әдебиет==
<references/>
[[Санат: Саясат]]
[[ru:Байконур]]
[[ar:بيكونور]]
[[ca:Baikonur]]
|
