|
'''Ұлтшылдық''' - саяси және ұлттық бірліктер сәйкес келуі керек дейтін саяси принцип. 1983 жылы бұл анықтаманы Э. Геллнер ұсынды және ол әлі күнге дейін қолданыста. Көрсетілген "бірліктер" ұлттық мемлекет пен ұлтқа сәйкес келеді. Бұл идеалға жетудің екі негізгі жолы бар. Біріншіден, мемлекет халқын азаматтарға айналдыру. Азаматтық ұлтшылдықтың бұл түрінде азаматтық ұлтпен сәйкес келеді, ал, азаматтар жиынтығы ұлтпен сәйкес келеді. Осылайша, мемлекет ұлттық мемлекетке айналады. Екіншіден, этникалық ұлтшылдық шеңберінде белсенді топ діні, тілі, салт-дәстүрі, әдет- ғұрпымен анықталатын этникалық шығу тегіне негізделген ұлттық қозғалыстар құруы мүмкін. Ұлтты құрушылардың айтуынша, ұлтты қандай да бір этнос құрамына кіретіндер (кіреді деп саналатындар) құрайды. Егер халықтың осы бөлігі бұл көзқараспен келіссе, ол ұлтқа айналады.
'''ҰЛТШЫЛДЫҚ''' — төл этникалық құндылықтары мен мақсат-мұраттарын құрметтеуімен сипатталатын адам санасындағы әлеуметтік-саяси және психологиялық-этникалық құбылыс. Ұлтшылдық [[феномен]]і жеке адамға, сондай-ақ белгілі бір әлеум. топқа байланысты да көрініс беруі мүмкін. Ұлтшылдық негізінен адамның өз ұлтының экон., саяси, әлеум., рухани, мәдени және тілдік мүдделерін бірінші кезекке қоюымен көрінеді.<br/><br/> Белгілі бір ұлт өкілі үшін төл дүниетанымы, тәрбиеленген ұлттық ортасының құндылықтары қымбат болғандықтан Ұлтшылдықтың негізгі өзегі — ұлтжандылық болып табылады. Өз ұлтын сүйген, оның ұлттық мүддесі үшін риясыз күрескен адам ғана шын мәнінде ұлтшыл бола алады. Этностың өмір сүруінің кепілі болған ұлттық құндылықтарды — ұлттық тіл, салт-дәстүр, тарихи-этн. сана, ұлттық ділді қорғау үшін Ұлтшылдық мүдде жоғары қойылуы керек. Бұл ретте Ұлтшылдықоң рөл атқарады. Отансүйгіштік сезім де Ұлтшылдықтан бастау алады. Ұлт [[патриот]]тары ұлттық мүддені қорғау, құндылықтарды сақтап, жаңғырту арқылы адамзаттық құндылықтарға өзіндік ерекшелігі бар сүбелі үлес қосу жолында күреседі. Қазіргі жаїандану заманында этнос өкілдерінің санасында Ұлтшылдық сапасының болу көкейкестілігі бұрынғыдан да артып отыр. Белгілі бір этнос өкілдерінің Ұлтшылдықғы басқа халықтарға қарсы бағытталып, дұшпандық ниетте өрістесе, өз ұлтын жоғары санап, өзгені төмендетіп ұшқарылыққа ұрынса, онда Ұлтшылдықтың шовинизмге, нәсілшілдікке, тіптен [[фашизм]]ге ұласатыны әлемдік саяси өмірден көрініс беріп отыр. Бір ұлттың үстемдігі үшін өзгенің мүддесін басып-жаншу керек деген идеология фашизмге негіз болғаны белгілі. Демек, ұлт өмірін жандандыруда Ұлтшылдық жасампаздық рөл атқарса, ұлт мүддесі деген ұранды пайдаланып асыра сілтеушілік зиянды идеологияларға алып келеді. Ұлтшылдық объективті саяси шындықпен санасып, адам танымын ұлттық жаңғыру үрдісіне бастаса ғана маңызға ие болады. Ұлтшылдықтың жасампаздыққа бастаған игілікті үлгісі алаш арыстарының қажырлы еңбегінен көрінді. Олар [[қазақ]] [[ұлт]]ын тәуелсіз ұлт ретінде қалыптастырып, оның ғылым-білімін, мәдениеті мен өнерін дамытып, өркениет көшінен лайықты орнын алуын көздеді. [[Алаш]] арыстары ұлтын сүйе отырып, оның кемшіліктері мен кертартпа қасиеттерін жасырмастан аяусыз сынға алды, олардан арылудың жолын нұсқады. Ұлтшылдықтың осындай сапада дамуы қазақ халқын толыққанды өркениетті қоғамға бастайды.
Ұлтшылдық идеологиясы бойынша ұлт пен ұлттық мемлекет әлеуметтік- саяси ұйымдасудың ең занды әрі қалаулы бірліктері болып табылады және осы бойынша бүкіл әлеммен қабылдану керек. Адамдар игілікке, тұрақтылыққа, бақытқа тек ұлт құрамында, ұлттық мемлекеттерде қол жеткізеді деп түсіну қалыптасқан. Тарихи тұрғыдан бұл халықтың мемлекетпен байланысы біртіндеп саяси құрылымның бұрынғы түрлерін тықсырып шығарды. Басқа жағынан, ұлттық мемлекет идеалына тек онда бір ұлт қалған жағдайда жетуге болады. Ұлтшылдық мемлекеттілік институтын нығайтты.
== Ciлтемелер : ==
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том<br/>
|
