Конфуциандық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

 

'''Конфузцийшілдік''' (қыт. жу цзя (цзяо) – [[ғалым]]-[[интеллектуал|интеллектуалдар]] (ілімі) мектебі) – [[ежелгі дәуір|ежелгі дәуірден]] бастау алатын [[философия|философиялық]] жүйе, [[Шығыс|Шығыстағы]] үш басты [[дін|діни]]-[[этика|этикалық]] [[даосизм]] мен [[буддизм]] (қараңыз [[Будда діні]]) қатарындағы] бағыттың, [[Ежелгі Қытай|Ежелгі Қытайдағы]] басты [[идея|идеялық]] ағымдардың бірі, <ref>саяси-этикалық ілім</ref>. Конфузцийшілдіктің негізін қалаушы – [[Конфуций]] ([[б.з.б. 551 – 479]]), оның көзқарасын ізбасарлары <ref>“Лунь ой” (“Әңгімелері мен ой-пікірлер”)</ref> кітабында баяндап берген. Конфузцийшілдікке сәйкес, [[адам]] [[тағдыр|тағдырын]] “[[аспан]]” айқындайды және адамдардың “[[мейірім|мейірімділерге]]” және “нашарларға” бөлінуінің өзгеріске ұшырауы мүмкін емес. Жасы кіші үлкенге, қызметі төмен адам жоғары қызметтегі адамға сөзсіз бағынуға тиіс. Әлеуметтік теңсіздікті [[құдай|құдайдың]] құдіретімен байланыстырған [[Мэн-цзы]] ([[б.з.б. 372 – 289]]) Конфуцийдің көрнекті ізбасары болды. Конфузцийшілдіктің екінші бір жақтаушысы [[Сюнь-цзы]] жасаған ілім бойынша “аспан” табиғаттың бір бөлігі болып табылады және онда сана болмайды. Адам заттардың заңдылықтарын түсініп, оларды өз мүддесі үшін пайдалануға тиіс. Алайда, Конфузцийшілдіктің <ref>“құдайдың құдіреті”</ref> туралы ілімі [[Дун Чжуншу|Дун Чжуншудың]] ([[б.з.б. 2 ғ.]]) конфуцийшіл [[ортодокст|ортодоксты]] [[доктрина|доктринасын]] жасауына негіз болды. Негізінен, [[Сун әулеті]] билігі кезінде ([[10 – 13 ғасырлар]]) қытай философия мектебінің жаңа Конфузцийшілдік бағыты қалыптасты. <ref>Жаңа Конфузцийшілдік</ref> деп аталған бұл ағымның <ref>ерте Конфузцийшілдіктен</ref> айырмашылығы – [[онтология]], [[натурфилософия]], [[космогония|космогонияға]] көбірек көңіл бөлінеді. [[11 – 12 ғасырларда]] [[Чжу Си]] және басқалар арқылы жаңа конфуцийшілдер дейтін философиялық бағыт қалыптасты, ол заттарда екі түрлі негіз бар деп үйретті. Олар: <ref>Ли – парасатты шығармашылық күш және Ци – енжар материя.</ref> Алғашқысы адамның бойындағы жақсы қасиет – ізгілікке құлшыныс, ал екіншісі – жаман қасиет сезім қызғанышына бой ұруды қалыптастырады. Бұған бәсекелес екінші бағыт болған [[Лу Цзююань – Ван Янмин]] мектебі [[16 – 17 ғасырларда]] идеялық басымдыққа жетті. [[17 – 19 ғасырларда]] [[классика|классикалық]] мәтіндерді сыни тұрғыда оқып, табиғатты тәжірибемен зерттеу қолға алынды. [[20 ғасырларда]] батыс философиясы теориялары назарға алынды. Әлеуметтік тәртіп пен реттіліктің бұлжымастығын дәйектей түсу арқылы жаңа Конфузцийшілдік [[21 ғасырлардың]] басына дейін Қытай философиясы мен қоғамдық-саяси ойындағы үстем бағытқа ие болып келді. Оның [[Жапония]], [[Корея]] мен [[Вьетнам|Вьетнамға]] да ықпалы зор болды.