7842
өңдеме
Түйіндемесі өңделмейді
(Жаңа бетте: '''Бекболат Қазыбекұлы''' (Бекболат би) (1714-1790 жылдары) атақты Қаз дауысты Қазыбек бидің баласы. Жас ...) |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
|
'''Бекболат Қазыбекұлы'''<ref>Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазакстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647</ref> (Бекболат би) ([[1714]]-[[1790]] жылдары) атақты Қаз дауысты [[Қазыбек би|Қазыбек бидің]] баласы. Жас кезінен өкесіне еріп билік
Өкесі қартайған шағында Бекболатқа билік тізгінін берген. Ол өкесінің билік, шешендік дөстүрін жалғастырып, елге өзінің адалдығымен, адам- дығымен бар ықылас-зейінімен қызмет еткен. Бекболат та өкесіне үқсап өсіп-өнген, өнегелі-төрбиелі дөстүрлі отбасы қүрған, ақылшы аға болған азамат. Оның бөйбішесінен тоғыз үл, тоқалынан бір үл (Тіленші) бір қыз туған. Бөрі де шетінен ығай мен сығай, шаруаға мықты, сөзге шебер, ісмер боп өскен. Ел арасында мынадай аңыз бар.▼
Ол әсіресе [[Абылай хан]] сарбаздары арасында өзінің шешен, тапқырлығы, әбжіл, алғырлығы, батырлығымен зор беделге ие болған. Абылай ханның өскери істер, жорык-жортуыл кезіндегі кеңесшілерінің бірі. Сондықтан да Абылай хан оған ерекше сенім білдіріп, шиеленіскен қиын дауларға қауіпті шапқыншы жауларға жұмсап отырған. Бекболат бидің ол сапарлары сәтті болып, үлкен абыроймен оралған.
Бекболаттың жас кезі екен. Бір жолы Абылай хан оны үлкен бір дауға жүмсапты. Алшынның билері игі жақсылары оны күтіп алады. Өңгіме сөзге салып көреді. Бекболат өкесі Қаз дауысты Қазыбекке үқсап, шешен сөйлеп отырады. Кіші жүздің биі:▼
▲
- Мүны сөзден жеңе алмайды екенбіз. Өзі кара суша ағып түр екен. Ишара, түсінігін байқап көрейік депті де:▼
- Екі қолын айқастырыпты. - Бекболат "қүп болады", депті. Анау: Қолын сермеп-сермеп қояды. - Бекболат "күп болады" депті. Анау: Екі қолын түйістіріпті. - Бекболат "Қүп болады" депті. Енді Бекболат: Он саусағын көрсетіпті. — Алшынбай "қүп болады" депті.▼
▲Бекболаттың жас кезі екен. Бір жолы Абылай хан оны үлкен бір дауға жүмсапты. Алшынның билері игі жақсылары оны күтіп алады.
Екі жағы "дау шешілді" деп, таркасыпты. Бекболат жігіттерімен елге келеді. Абылай хан өуелі Бекболаттың қасына еріп барған жігіттерді шақы- рып сүраса, олар:▼
▲-
- Біз ешнөрсесіне түсінбедік. Ол елдің биі қолымен ишара қылды. Бекбо¬лат "қүп болады" деп отырды, - дейді. Бір жігіт:▼
▲- Екі қолын айқастырыпты. - Бекболат "
- Өзінен сүраңыз, - деп Бекболатты ханға шақырып келеді. Сонда Абы-лай:▼
- Дау шешімін тапты ма? - деп сүрайды.▼
▲Екі жағы "дау шешілді" деп, таркасыпты. Бекболат жігіттерімен елге келеді. Абылай хан
- Дау тез шешілді, - дейді Бекболат.- Көп айтыс-тартысқа бармадык. Ол елдің биі:▼
▲- Біз ешнөрсесіне түсінбедік. Ол елдің биі қолымен ишара қылды.
- Екі алақанын жүмып-ашты. Бүл оның: Ашсам - алаканымда, жүмсам - жүдырығымда, татуласайык дегені еді. Мен "күп болады" дедім. Ол:▼
- Қолын сермеп-сермеп ишара қылды. Бүл оның;▼
- Ңылыш сенде де бар, менде де бар, кылыш сермемей-ақ қояйық, - дегеі еді. Мен оған да "қүп болады" дедім. Ол:▼
- Екі қолын
▲- Екі алақанын
- Олай болса, он күн ішінде тарту-таралғынмен Абылай ханнын алдыні бар, - дегенім еді. Ол "күп болады" деді. Мінекей хан тақсыр. Ол дау осылаі бітті. Енді Алшын аулынын адамдарын күтіңіз, кешікпей келіп қалар, - депті Бекболат би.▼
Үмбетей жырау Тілеуүлы (1706-1778) өзінің замандастары Бүқар жырау, Жиембет жырау, тағы біркатарымен Абылай хан сарайында біраз жыл билік қызмет аткарысады. Қаздауысты Қазыбек би қартайып баласы Бекболатқа билік орнын табыс еткенде, Үмбетей жырау Бекболат бидің сарай ақыны болады. Сол кезде ол Бекболатқа талай ақыл-кеңес берген. Мынау төмендегі сол ақыл, нақылдардың бірі екен:▼
▲-
- Екі қолын түйістірді. Онысы: құшақтасып дос болайык, - дегені еді Мен "кұп болады" дедім де, оган он саусағымды көрсеттім. Мұным:
▲- Олай болса, он күн ішінде тарту-таралғынмен Абылай ханнын алдыні бар, - дегенім еді. Ол "
▲[[Үмбетей Тілеуұлы|Үмбетей жырау
Үмбетей жыраудың Бекболат биге айтқаны:
:Мен пайгамбардан бастасам, -
:Өңгімеге кетермін,
:Едігеден бастасам, -
Хан болмаган хан болса - Ңанамаған ел қоймас. Баласын мақтар бас жаман, Қатынын мақтар қас жаман. Алыстагы дүшпаннан, Аңцып жүрген дос жаман, Бір бие бітпей бие болмас, Бір түйе бітпей түйе болмас, Өз малын кізнеген, Кісі малын іздеген, Түбінде өз малына ие болмас! ▼
:Ертегіге кетермін.
:Келтесінен қайырсам -
:Сөз түбіне жетермін.
:Енді сізге не дермін:
:Бай болмаган бай болса, -
:Жайламаган сай қоймас,
:Би болмаган би болса, -
:Айтылмаған сөз қоймас,
:Хан болмаган хан болса -
:Ңанамаған ел қоймас.
▲
Бекболат бидің
- Өзіңіз болса қартайдыңыз, енді
- Қаракесек он екі ата арғынды Бекемай балалары билеп келді. Енді Бекемай шешем тізгінді берсе несі бар? Атамыздың Бекемай шешемнен қорқатын несі бар?! Тоқалдан туды демесе, Тіленші жанның ел билемейтін несі бар?! - депті де, шымылдықты қайта жауып қойыпты. Кыздың
- Бала
- Ел билеу
Бекболат
-
- Жылқы суғаруға кетіп еді, мен казір шақырып келейін. - Ол өрістегі жылкыға карай шаба жөнеледі. Жылкы суғарып, өргізіп, жылкышылармен асыр салып, жарысып ойнап жүрген Тіленшіге барады:
- Сені би атам шақырып жатыр. Үйде бір топ кісілер отыр. Сені би сайламақшы, тез жүр?
Тіленші
-
-
Тіленші осылай дегенде, жуан қарын бір бай:
- Биеке, өлгіде,
- Сонда Бекболат
- Мейлі, түзесе де, күзесе де, өз елі ғой. Аяғы жаман болмас. Билікті бердім, - деп, батасын беріпті. Сөйтіп, ел басшы, қариялар Бекболатты қуаттап, оның баласы Тіленшіні би етіп белгілепті.
Бекболат бидің жастарға айтқан мына бір ғибрат, нақыл өлеңі ел аузынан жазылып алынған-ды: ▼
▲Бекболат бидің жастарға айтқан мына бір ғибрат, нақыл өлеңі ел аузынан жазылып
Білімсіз болса сенгенің, Бітер ісің бүлінер. Бірліксіз болса жолдасың, Болымсыз іске сүрінер. Асыл сөз адам талғамас, Қисын-жөні келіссе. Ақылды адам үмтылар, Алдағы білім-жеміске.
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
[[Санат:Тұлғалар]]
[[Санат:Қазақ билері]]
[[Санат:Б]]
{{stub}}
{{wikify}}
| |||