Артиллерия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:Fork-(artillery).gif|thumb|300px|right]]
[[Сурет:Fork-(artillery).gif|thumb|250px|]] [[Сурет:AA-gun-niva-1916.jpg|thumb|250px|Орыс - германдық майдан, орыс ұшақ сайманы., [[1916]] год ([[76-шы 1902 жылдың үлгiсiнiң - дивизиондық зеңбiрегi]])]]▼
== Артиллерия ==
'''Артиллерия''' ([[Француз тілі|франц]]. ''atillier'' — дайындау, жарақтау):
# [[әскер]] түрі;
# қару түрі немесе қару-жарақ заттарының жиынтығы;
# артиллериялық қару-жарақ құрылысы, олардың қасиеттері мен ұрыста колдану әдістері туралы ғылым.
Артиллерия әскер түрі ретінде [[Оперативті таңдау пернесі|оперативтік]] бірлестіктер мен жалпы әскерлік құрамалардың, бөлімдер мен бөлімшелердің құрамына кіретін артиллериялық құрамалардан, бөлімдер мен бөлімшелерден тұрады.
Артиллерияға қару түрі (қару-жарақ заттарының жиынтығы) ретінде зеңбіректер, келте зеңбіректер, [[минаатарлар]], кері теппейтін зеңбіректер, танкжойғыш басқарылмалы ракеталар ұрыс машиналары (ұшыру кондырғылары) және [[Реактив|реактивтік]] артиллерия, артиллериялық және атқыштық [[оқ]]-дәрілер, артиллерияның қозғалу құралдары - дөңгелекті және шынжыр табанды тарткыштар және басқалар;
атысты басқару аспаптары, [[барлау]] мен атысты қамтамасыз ету қүралдары, барлык [[атқыш |атқыш]] қарудың түрлері мен [[гранатаатқыштар]] кіреді.
Артиллерияға [[ғылым]] ретінде артиллериялык қаружарақтық құрылысы, жобалануы, жасалуы мен қолданылуы жөніндегі, сонымен қатар оның ұрыстық касиеттерінің, атысы мен ұрыста колдану әдістері жөніндегі білім жиынтығы қамтылады.
''Артиллерия ғылымының негізгі бөлімдері:''
* [[баллистика]];
* артиллериялық зеңбіректер;
* атқыш қарулардың және ок-дорілердің материалдық бөліктерінің құрылым негіздері;
* [[Қопарғыш Заттар|қопарғыш]] заттар мен дәрілер;
* артиллериялық өндіріс технологиясы;
* артиллерияны ұрыста қолдану;
* атыс пен атысты басқарудың [[Теория|теориясы]];
* артиллерия тарихы.
[[Еуропа|Еуропада]] артиллерия [[13 ғ.|13]] ғасырдың аяғында - [[14 ғ.|14]] ғасырдың басында пайда болды.
[[16 ғ.|16]]-[[17 ғ.|17]] ғасырларда артиллерия ғылымының алғашкы негіздері қалыптаса бастады (зеңбіректер жасау мен артиллерия тактикасы жөнінде).
[[19 ғ.|19]] ғасырдың ортасынан бастап ойық ұңғылы артиллерия жасалып, ату жылдамдығы, атыстың кашықтығы мен дәлдігі артты. [[Бірінші Дүниежүзілік Соғыс|Бірінші дүниежүзілік]] соғыстың басында артиллерия далалық (жеңіл), атты әскер (тау артиллериясы), далалық ауыр және ауыр (қамал артиллериясы) Артиллерия түрлерінен тұрды.
Соғыс барысында сүйемелдеуші Артиллерия, зениттік Артиллерия, танкатқыш Артиллерия пайда болып, минаатарлар көбейді. [[Екінші Дүниежүзілік соғыс|Екінші дүниежүзілік соғыста]], әсіресе, зениттік, танкатқыш, реактивтік және өздігінен жүретін Артиллерия жан-
жақты дамыды, сонымен катар жоғарғы және ерекше куатты Артиллерия колданылды.
▲
Қазіргі кездегі құрлықтағы әскер Артиллериясы әскер Артиллериясына резервтік Артиллерия, ал атқаратын міндетгеріне орай жер үсті және зениттік Артиллерия болып бөлінеді. [[Жер үсті сужиғысы|Жер үсті]] Артиллериясы ұрыстык қасиеттеріне байланысты: зеңбіректік, келте зеңбіректік, реактивтік, танкатқыштық Артиллерия, тау Артиллериясы және минаатарлар болып, козғалыс түріне байланысты өздігінен жүретін, тіркелетін, өзі жүретін, тасылатын және стацианарлық Артиллерия болып болінеді.
Әскери-теңіз [[ФЛОТ|флотының]] Артиллериясы (теңіз Артиллериясы) кемелік және жағалаулық Артиллериядан тұрады. Құрылымдық ерекшеліктері бойынша Артиллериялық жүйелер ұңғылы, ойық үңғыны, тегіс ұңғылы, кері теппейтін, реактивтік казематтық, әмбебапты Артиллерияға бөледі.
=== Батарея ===
[[Батарея]] — Артиллерияның атыстық және тактикалық бөлімшесі, ал оның иегізгі атыстық бөлімшесі болып 2-4 батареядан құралған [[Дивизион|дивизион]] саналады.
Артиллериялык дивизиондар бірігіп Артиллериялық полкті немесе Артиллериялық бригаданы, ал бригадалар (полктар) бірігіп Артиллериялық дивизияны кұрайды.
Шетел армияларында Артиллериялық зеңбіректердің негізгі үлгілері 105 және 155 мм-лік зеңбіректер, 105-155 және 203 мм келте зеңбіректер, 110 мм және басқа реактивтік снарядтардың ұшыру қондырғылары, 81-106,7 және 120 мм минаатарлар, 90 мм танқатқыш зеңбіректер, 106 және 120 мм кері теппейтін зеңбіректер және әр түрлі танкіге қарсы басқарылатын [[Ракета|ракеталар]] болып саналады.
Зеңбіректердің атыс кашықтығы 13-33 км, келте зенбіректерде - 24 км-re дейін, минаатардың атыс қашықтығы 5-10 км. Белсенді реактивті [[снаряд|снарядтарды]] пайдаланғанда, ол едәуір ұлғаяды. Әрқилы атыс тапсырмаларын орындау үшін да әр түрлі ок-дәрі қолданылуы мүмкін. Үрыста (операцияда) Артиллерия атыс тапсырмаларын әскердің басқа түрлерінің мүддесіне сай орындайды.
''Оның ұрыста қолданылуының негізгі принциптері:''
* маңызды бағыттарда жаппай қолдану,
* атыстың тосындығы мен дәлдігі,
* жаяу әскер мен, танктермен,
* әскердің басқа түрлерімен
* [[Авиация|авиациямен]] өзара бірлікте кимылдауы,
* артиллерия атысы мен маневрін үздіксіз және икемді баскару.
<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001 </ref>
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
[[Санат: (Бас әріп)]]
{{stub:Әскери іс}}
{{wikify}}
▲[[Санат:Қару]]
[[ar:مدفعية]]
| |||