Геодезия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Bauka91 91 (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Bauka91 91 (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
4-жол:
==Қосымша==
Геодезия - Жер пішіні мен өлшемін анықтау, планда және картада бейнелеу үшін жер бетіндегі өлшеулер туралы ғылым жүйесі.
Геодезия — жер туралы өте ежелгі ғылымдардың бірі. Адамзатшң бағзы заманда жер бетінде қашықтық пен ауданды өлшеудегі ашқан зандылықтары Геодезияның ғылым ретінде қалыптасуына негіз болды. Геодезия өте ерте заманда жер бетін шаруашылық мақсаттар үшін зерттеу қажеттігі туған кезде пайда бодды. Әсіресе [[Ежелгі Египет|Ежелгі Египетте]] Геодезияның пайда болуы мен дамуына ерекше қолайлы жағдайлар туды. Б.з.д. XIV—XII ҒҒ. Қытайда "бүкіл жерді" зерттеу мақсатында геодезиялық жұмыстар жүргізілді. Геодезия Ежелгі Грекияда жоғары дамып, теориялық жағынан негізделді. Оған бізге жеткен Александриялық Геронның (шамамен 1 ғ.) "Диоптрия тура геожүйелердің қалыптасу, қызмет ету және даму процестері. Олар геожүйелердің қасиеттері мен құрамдарының, шекаралары мен өзара байланыстарының өзгеруімен қатар жүреді. Геодезиялық процестер заттық, энергетикалық немесе ақпараттық, географиялық нақтылыққа байланысты - физикалық-географиялық (табиғи), қоғамдық - ( географиялық, сондай-ақ табиғат пен қолы" және "Ауданды өлшеу" атты кітаптары дәлел бола алады. Бұл кітаптарда геодезиялық жұмыстар мен геодезиялық құралдардың еипаттамалары келтірілген. Грекғалымы Эратосфен (б.з.д. 276—194 жж.) Египетте жердің көлемін анықтады. Ол жер шарының радиусы, шамамен, 6000 км екенін анықтап берді.
Геодезиялық жұмыстардың [[Ресей|Ресейде]] ғылыми жолға койьглуы [[I Петр]] кезінде жүзеге асырылды. XIX ғ. бірінші жартысында Ресейдегі геодезиялық жұмыстардың ғылыми жағынан жоғары қойылуына атақты орыс астрономы және геодезисі, [[Пулков]] астрономиялық обсерваториясының негізін салушы және бірінші директоры В.Я. Струве (1793-1864 жж.) болды.
Қазіргі кезде геодезия іргелі ғылымдардың жетістіктеріне сүйенетін күрделі әрі жан-жакты дамыған ғылымдардың бірі болып саналады. Оның негізгі атқаратын міндеті - Жердің пішіні, келисіп және гравитациялық өрісін зерттеу, пландар мен карталарды және олардың электрондық ұқсастығын — жергілікті жердің цифрлық моделін және электрондық карталарды жасау, шаруашылық салаларының жоіте еліміздің корғанысының жергілікті жердегі әр түрлі инженерлік мәселелерін шешу.
Адамзат қоғамының және ғылым мен техниканың дамуына байланысты Геодезияның мазмұны да өзгеріп отырды. Соның нәтижесінде өзінің даму процесінде геодезия бірқатар дербес ғылыми және ғылыми-техникалық пәндерге бөлінді.
Жоғарғы геодезия жердің және [[[планета|планеталардың]] пішіндері мен көлемдерін зерттейді, сондай-ақ геодезиялық негізгі тірек жүйелерін құру жөніндегі міндеттерді шешеді. Жоғарғы геодезия міндеттерін шешу әдістерін егжей-тегжейлі зерттеу басырында одан геодезиялық астрономия, [[геодезиялық гравиметрия]] және ғарыш геодезиясы жеке пәндер болып бөлінеді.
Геодезиялық астрономия геодезиялық тірек жүйелері үшін аспан шырақтарын бақылау негізінде координаталық бастапқы мәліметтерді анықтау мәселелерімен айналысады.
==Геодезиялық гравиметрия==
жер бетінің жекелеген нүктелерінің ауырлық күшін арнайы аспаптармен өлшеу аркылы жердің пішінін зерттейді.
==Ғарыш геодезиясы==
Жердің жасанды серіктерінің көмегімсн жер беті нүктелерінің геометриялық арақатынастарын зерттейді.
Геодезия немесе [[топография]] жер бетінің біршама шағын телімдерін түсірумен байланысты мәселелерді зерттейді.
[[Картография]] жер бетінің едәуір аумағының кескіндерін әр түрлі мақсаттағы карталар түрінде жасау әдістері мен процестерін, оларды жасау және көбейту технологиясын зерттейді.
==Аэрофототопография==
Аэрофототопография жердің карталары мен пландарын жерден және әуеден түсірген фотосуреттер бойынша жасаудьщ әдістерін талдаумен айналысады.
Теңіз геодезиясы мұхиттар мен теңіздер түбінің табиғи корларын барлау мен картаға түсіруге байланысты арнайы өлшеу әдістерін талдайды.
Қолданбалы немесе инженерлік геодезия іздеулер, құрылыстар мен инженерлік ғимараттарды салу және пайдалану, жабдыктарды құрастыру, сонымен қатар еліміздің табиғат байлықтарын пайдалану кезінде атқарылатын геодезиялық жұмыстардың әдістерін зерттеумен айналысады. Қолданбалы геодезияда геодезиялық әдістері кең пайдаланылады, ал кейбір жағдайларда оны өз тәсілдері мен құралдары арқылы шешеді.
Геодезияның шаруашылықтың түрлі салаларында практикалық маңызы зор. Мысалы, геодезиялық олшеулер жолдар, каналдар, жер асты құрылыстары (метро, кабельдер, құбырлар), әуе желілері (электрлік беріліс, байланыс желілер) трассаларын белгілеу кезінде, пайдалы қазба кен орындарын барлау және игеру кездерінде кең қолданылады. Геодезия жерді орналастыруда, жерді құрғату мен суландыруда, орман шаруашылығын жүргізу кезінде қолданылады. Карта әскери істе белгілі бір жерді зерттеу, оның бетіне әскери жағдайды бейнелеп түсіру, әскери операцияларға талдау жасау және тағы да басқалары үшін пайдаланылады.
Қазіргі кезде "ОР5" спутниктік нави-гация жүйесінің пайда болуына байланысты жер бетіндегі нүктелердің үш өлшемді координаталарын анықтау тез және жоғары долдікпен орындалатын болды. Геодезиялық түсірулерді жүргізу мақсатымен жетілдірілген электрондық [[тахеометрлер]], сандық нивелирлер, [[лазерлік рулеткалар]] және тағы да басқалары шығарыла бастады. Осыған орай геодезия ғылымында инженерлік-геодезиялық жұмыстарды жургізудің технологиясы мен әдістері біршама езгеруде. Геодезияның, картографмяның, аэротүсірудің, электрониканыц және ғарыш геодезиясының соңғы жетістіктері инженерлік объектілерді жобалаудың, салудың және пайдаланудыц автоматтандырылған жүйесінің жаңа технологиясын жасауға және оған өтуге мүмкіндік тудыруда.
<ref> Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref>
== Пайдаланған әдебиет==
| |||