Карл Линней: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Infobox scientist
| name = Carl Linnaeus (Carl von Linné)
| image = Carl von Linné.jpg
| image_size = 240px
| alt = Portrait of Linnaeus on a brown background with the word "Linne" in the top right corner
| caption = ''Carl von Linné'', [[Alexander Roslin]], 1775.<br />Oil painting in the portrait collection at <br />[[Gripsholm Castle]].
| birth_date = {{Birth date|1707|5|23|mf=y}}<ref group=a name=birthdate>Carl Linnaeus was born in 1707 on 13 May ([[Swedish calendar|Swedish Style]]) or 23 May according to the modern calendar. According to the [[Julian calendar]] he was born 12 May. (Blunt 2004, p. 12)</ref>
| birth_place = [[Råshult]], Stenbrohult parish (now within [[Älmhult Municipality]]), Sweden
| death_date = {{Death date and age|1778|1|10|1707|5|23|mf=y}}
| death_place = Hammarby ([[estate (land)|estate]]), Danmark parish (outside Uppsala), Sweden
| residence = [[Sweden]]
| citizenship =
| nationality = [[Swedish people|Swedish]]
| ethnicity =
| religion = [[Lutheranism|Lutheran]]
| fields = [[Botany]]<br />[[Biology]]<br />[[Zoology]]
| workplaces =
| alma_mater = [[Lund University]]<br />[[Uppsala University]]<br />[[University of Harderwijk]]
| doctoral_advisor =
| academic_advisors =
| doctoral_students =
| notable_students =
| known_for = [[Linnaean taxonomy|Taxonomy]]<br />[[Ecology]]<br />[[Botany]]
| author_abbrev_bot = L.
| author_abbrev_zoo =
| influences =
| influenced =
| awards =
| signature = Linne autograph.png.svg
| signature_alt = Carl v. Linné
| footnotes = <br />[[Image:Linne CoA.jpg|center|240px]]<center>The [[coat of arms]] of Carl von Linné.</center>
}}
[[Image:LA2-Rashult-2.jpg|thumb|right|Расхулттағы туған жері.]]
Тірі табиғатты жүйелеуде аса зор еңбек сіңірген швед ғалымы '''Карл Линней''' (1707-1778) болды. Ол түрдің табиғи жан-жақтылығын және ақиқат барлығын айта келіп, түр-құрылысы жағынан ұқсас, көбеюі кезінде өздеріне ұқсас ұрпақ беретін көптеген туыстас ағзалар жиынтығы деді. Линней түрді латын тілінде қос атпен атауды (биноминальдық номенклатура) тәжірибе енгізіп, оны жүйелеуге негіз етіп пайдаланды. Жақын түрлер туысқа, туыстар отрядқа, отрядтар класқа біріктірілді. Линней барлық өсімдіктерді гүліндегі аталықтары мен аналығының саны, пішіні, көлемі және құрылысына қарай 24 класқа, ал жануарларды тыныс алу және қанайналым мүшелерінің құрылысына қарай 6 класқа топтастырды. Жануарлар кластарына: сүтқоректілер, құстар, сұмпайылар, балықтар, бунақденелілер және құрттарды жатқызды.
[[File:Carl von Linné i Lund.jpg|thumb|right|Университеттегі студент Карл ескеркіші, [[Лунд]].]]
[[Image:Karte Linne.png|thumb|left|Линней жұмыс істеген қалалар; Швеция сыртындағыларға Линней 1735-1738 жылдары тек барған.]]
[[Image:LinnaeusWeddingPortrait.jpg|thumb|right|Линнейдің үйлену портреті.]]
[[Image:CarlvonLinne house.jpg|thumb|left|Уппсаладағы Линней үйі.]]
[[Image:CarlvonLinne Garden.jpg|thumb|right|Уппсаладағы Линней бағы.]]
Ең соңғы құрттар класына Линней қарапайымдарды, тікентерілілерді, тіпті дөңгелекауыздыларды да енгізді. Линнейдің құрастырған жүйесі жасанды деп аталады, өйткені бұл жүйе түрлер арасындағы туыстықты емес, ұқсастықты ғана көрсететін жүйе болды. Линней табиғат туралы метафизикалық, көзқараста бола отырып (түр өзгермейді деп есептегенімен) адамның жануарлар дүниесіндегі орнын дәл тауып, оны адам тәрізді маймылдармен қатар бір отрядқа орналастырылды. Тірі табиғатты жүйелеуде жіберген бірқатар кемшіліктеріне қарамастан Линней еңбектері орасан зор бағаланады. Ол өзіне дейінгі ғалымдардың барлығынан да өзгеше, жануарлармен өсімдіктердің ерекше жүйесін ұсынып, түрлердің шығу тегін анықтауға, жүйелеудің одан әрі дұрыс дамуына жол ашты.
Түрлерді қосарынан латынша атауды енгізді; 8000-ға жуық өсімдіктер мен 4500-ге жуық жануарларды сипаттап, 1000-ға жуық биологиялық терминдер ұсынды. Өмірінің соңғы кезінде Линней түрлердің тұрақты еместігін мойындады.
1749 жылы Ж.Бюффон «Табиғи тарих» атты көп томдық еңбегінде «бейорганикалық заттардан тірі ағзалар (алдымен өсімдіктер, одан кейін жануарлар мен адам) пайда болды дей отырып, түрдің өзгергіштігі жайлы ілімді қолдады. Органикалық дүниенің эволюциясы жөніндегі дұрыс ой-пікірлер Д.Дудроның, Ч.Дарвиннің атасы Эразм Дарвиннің, И.Канттың еңбектерінде де жазылған».
Line 5 ⟶ 44:
[[Санат:1707 жылы туғандар]]
[[Санат:1778 жылы қайтыс болғандар]]
[[Category:Швеция ботаниктері]]
[[Category:Швеция биологтары]]
[[af:Carolus Linnaeus]]
[[als:Carl von Linné]]
[[an:Carl von Linné]]
[[ar:كارولوس لينيوس]]
[[arz:كارل لينيوس]]
[[ast:Carlos Linneo]]
[[az:Karl Linney]]
[[bar:Carl von Linné]]
[[bat-smg:Karls Liniejos]]
[[be:Карл Ліней]]
[[be-x-old:Карл Лінэй]]
[[bg:Карл Линей]]
[[bn:কার্ল লিনিয়াস]]
[[br:Carl von Linné]]
[[bs:Carl von Linné]]
[[ca:Carl von Linné]]
[[ckb:کارلۆس لینایۆس]]
[[co:Carl von Linné]]
[[cs:Carl Linné]]
[[csb:Karol Linneùsz]]
[[cy:Carolus Linnaeus]]
[[da:Carl von Linné]]
[[de:Carl von Linné]]
[[dsb:Carl von Linné]]
[[el:Κάρολος Λινναίος]]
[[en:Carl Linnaeus]]
[[eo:Karolo Lineo]]
[[es:Carlos Linneo]]
[[et:Carl von Linné]]
[[eu:Carl von Linné]]
[[ext:Carl von Linné]]
[[fa:کارل لینه]]
[[fi:Carl von Linné]]
[[fr:Carl von Linné]]
[[frr:Carl von Linné]]
[[fy:Carolus Linnaeus]]
[[ga:Carl von Linné]]
[[gan:卡爾·林奈]]
[[gd:Carl Linnaeus]]
[[gl:Carl von Linné]]
[[gv:Carolus Linnaeus]]
[[he:קארולוס ליניאוס]]
[[hi:कार्ल लीनियस]]
[[hif:Carl Linnaeus]]
[[hr:Carl Linné]]
[[hsb:Carl von Linné]]
[[hu:Carl von Linné]]
[[ia:Carl von Linné]]
[[id:Carolus Linnaeus]]
[[ilo:Carolus Linnaeus]]
[[io:Carolus Linnaeus]]
[[is:Carl von Linné]]
[[it:Linneo]]
[[ja:カール・フォン・リンネ]]
[[jv:Carolus Linnaeus]]
[[ko:칼 폰 린네]]
[[ku:Carl von Linné]]
[[la:Carolus Linnaeus]]
[[lb:Carl von Linné]]
[[lmo:Carl von Linné]]
[[ln:Carl von Linné]]
[[lt:Carl von Linné]]
[[lv:Kārlis Linnejs]]
[[mhr:Линне Карыл]]
[[mi:Carl Linnaeus]]
[[mk:Карл Лине]]
[[ml:കാൾ ലിനേയസ്]]
[[mn:Карл Линней]]
[[ms:Carl Linnaeus]]
[[nds:Carl von Linné]]
[[nds-nl:Carolus Linnaeus]]
[[nl:Carolus Linnaeus]]
[[nn:Carl von Linné]]
[[no:Carl von Linné]]
[[oc:Carl von Linné]]
[[pam:Carolus Linnaeus]]
[[pl:Karol Linneusz]]
[[pnb:کارل لنیاس]]
[[pt:Carolus Linnaeus]]
[[qu:Carl von Linné]]
[[ro:Carl Linné]]
[[roa-rup:Carolus Linnaeus]]
[[rue:Карл Лінней]]
[[sah:Карл Линней]]
[[scn:Carolus Linnaeus]]
[[sco:Carolus Linnaeus]]
[[sh:Carolus Linnaeus]]
[[simple:Carolus Linnaeus]]
[[sk:Carl Linné]]
[[sl:Carl Linnaeus]]
[[sr:Карл фон Лине]]
[[sv:Carl von Linné]]
[[sw:Carl Linnaeus]]
[[szl:Carl von Linné]]
[[ta:கரோலஸ் லின்னேயஸ்]]
[[te:కరోలస్ లిన్నేయస్]]
[[th:คาโรลัส ลินเนียส]]
[[tl:Carl Linnaeus]]
[[tr:Carl Linnaeus]]
[[uk:Карл Лінней]]
[[ur:لنی اس]]
[[vec:Carl von Linné]]
[[vi:Carl von Linné]]
[[vls:Carolus Linnaeus]]
[[vo:Carolus Linnaeus]]
[[war:Carl Linnaeus]]
[[yi:קארל פאן לינע]]
[[yo:Carl Linnaeus]]
[[zea:Carolus Linnaeus]]
[[zh:卡尔·林奈]]
[[zh-min-nan:Carolus Linnaeus]]
| |||