Гироскоп: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Гироскоп''' – шапшаң айналатын және айналу осі ([[симметрия]] осі) өзінің кеңістіктегі бағытын өзгерте алатын симметриялы қатты [[дене]]. Оның қарапайым мысалына балалар ойнайтын [[зырылдауық]] жатады. Гироскоптық әсер [[аспан]] денелерінде, кемеге орнатылған турбина роторында, ұшақ винтінде, т.б. байқалады.<ref name="source1">Балалар энциклопедиясы, III-том</ref>

Сыртқы күштер әсер етпесе, гироскоп (грекше gyros – дөңгелек, gyruo – айналамын және skop – көремін, бақылаймын) еркін гироскоп деп аталады. Мысалы, [[ұшақ|ұшақпен]]пен, [[кеме|кемемен]]мен, [[ракета|ракетамен]]мен, т.б. қатынас көліктерімен тек кардан ілмесінің сақиналары арқылы байланысатын гироскоп еркін гироскоп болып саналады. Гироскопты әр түрлі қозғалыстарды басқару үшін қолдануға болады. Бірақ дәл теңгерілген гироскопты жасау – өте күрделі жұмыс. Гироскопты теңгеру, яғни оның ауырлық центрін кардан ілмесінің центрімен бір [[нүкте]]ге келтіру өте үлкен дәлдікті қажет етеді.

Қосымша жүк арқылы гироскоптың горизонталь осінің дүние тараптарына қарағандағы бағытын өзгертпеуге болады. Гироазимут деп аталатын мұндай гироскоп компас қызметін атқара алады. Гироазимут ұшақтарда, дәлірек айтқанда, [[магнит|магниттік]]тік [[компас]]тың көрсетуі сенімсіз болатын полярлық аймақтарда ұшатын ұшақтарда (полярлық [[авиация|авиацияда]]да) кеңінен қолданылады. Гироскоп ракета жылдамдығын анықтау үшін де пайдаланылады. Ішпектегі үйкеліс әсерінен дәл теңгерілген гироскопта да прецессия құбылысы пайда болады. Бұл прецессияның бұрыштық жылдамдығы ілме осіне әсер ететін үйкеліс моментінің шамасымен анықталады. Гироскоптың ең маңызды қызметінің бірі – оның көмегімен қозғалыстағы нысан үстіндегі денелердің ырғалуын тыныштандыру. Гироскоптық тыныштандырғыш құрылғылар автоұшқыштар мен авторульдерде пайдаланылады. Күрделі гироскоптар кеме сияқты үлкен нысандардың ырғалуын тыныштандыру үшін қолданылады.