Лалагүлдер тұқымдасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
== Лалагүлдер тұқымдасы ==
'''Лалагүл тұқыждастар''' - даражарнақты, шөптекті, көпжылдық [[өсімдіктер]] . Тамыры - тамырсабақ, түйнекті [[Пияз|пиязшық]] немесе [[пияз|пиязшық]]. Қандауыр немесе таспа пішінді жапырақтары болады. Гүлі - қосжынысты, шашақ гүлшоғырына жиналады, ірі гүлдері жеке орналасады. Гүл серігінде 6 күлте жапырақша бар, олар екі шеңберле орналасады. Аталығы - 6, бұлар да екі шеңберлі. Аналығы - 1. Жемісі - қауашақ немесе жидек. Өсімдік бунақденелілер арқылы тозаңданады. Гүл формуласы: ''Гс<small>3+3</small>А<small>3+3</small>Ж<small>(3)</small> (қазжуаның формуласы).''
Line 42 ⟶ 12:
:Жабық тұқымдылар немесе гүлді өсімдіктердің даражарнақтылар класына жататын құртқашаш, лалагүлділер, [[пияз]], [[інжугүл]] және астық тұқымдастар өкілдерімен таныспақшымыз. Құртқашаш және лалагүл тұқымдастар - шөптекті, кейде шала бұталы, көпжылдық [[өсімдіктер]]. Олардың тамырсабағы, түйнектері, түйнекті пиязшықтары және пиязшықтары болады. Жапырақтары қандауыр немесе таспа пішінді болып келеді. Бұлар - қосжынысты. Жемісі - үш ұялы қауашақ
«Жауқазын» - гүлді өсімдіктің жалқы атауы, ал «қызғалдақ» - ақындар сипатындағы жалпы атауы. Көктемде шығатын өсімдік жауқазынның бір түрі екенін ақын Абай былай бейнелеген: «Жазғытұрым қылтиған бір жауқазын».▼
Қазжуа - лалагүл тұқымдастардың ең кішкене түрі. Биіктігі көбінесе - 3 ем, кейде 35 сантиметрге дейін жетелі. Оның өсімді мерзімі өте қысқа, жер бетіне жалғыз ғана талдырмаш жапырағы мен алты жіңішке күлте- жапырақты сары гүлі пайда болады да, көп ұзамай тіршілігін жолды. Топырақта кішкене пиязшығы қыстал, келесі көктемді күтеді.▼
Баршынгүл (латынша «гладиюс» - семсер, орысша -«шпажник») - түйінпиязшықты құртқашаш тұқымдас көпжылдық өсімдік. Еуразия және Африкада жабайы түрде өседі. Жапырағы - семсер пішінде және қатқыл. Баршынгүл сәндік өсімдік ретінде XVII ғасырдан бері өсіріліп келеді. Қазіргі кезде 10000-ға жуық іріктемесі шығарылды. Кейбір іріктеме гүлінің диаметрі 14 сантиметрден асып түседі.▼
Құртқашаш тщымдастар - даражар- нақтылар класына жататын көпжылдық шөптекті, кейде шала бұталы өсімдік (71-сурет). Құртқашаш тұқымдастардың галамшарымызда 1 800-ден астам түрі бар деп есептеледі. Олардың Қазақстанда 36 түрі өседі. Құртқашаштар тропикте және субтропикте таралған, көпшілігі сәндік осімдіктер (құртқашаш, баршынгул (глади- олус), ^алрая(шафран), т. б.). Олардың тамырсабагы, тцйнектері, түйнекті пиязшыцтары және пиязшықтары болады.▼
Жапырақтары қылыш тәрізді немесе таспа жапырақты болып келеді. Гүлдері - ірі, қосжынысты, дұрыс, кейде бұрыс гүлді. Құртқашаштардың гүлсерігі жай күлте тәрізді болады. Гүлінің жеке өсуі де, гүлшоғырлы болуы да мүмкін. Гүлсерігі 6 жапырақшадан құралган, күлте тәрізденіп, айқын көрінеді. Аталығы - 3. Бір аналығы болады, аузы үштелімді. Көпшілігінің үш ұялы жатыны төмен орналасады. Жемісі - ұш ұялы қауашақ. Құртқашаш түқымдастар гүлінің формуласы: *ГсбА3Ж1 (Ге - гүлсерік) немесе К (күлте) деп те атауға болады.▼
Дәрілік, тағамдық, басқа да мақсаттарға қолданылатын құртқашаш тұқымдастар ▼
▲* «Жауқазын» - гүлді [[Өсімдіктер|өсімдіктің]] жалқы атауы, ал «[[қызғалдақ]]» - ақындар сипатындағы жалпы атауы. Көктемде шығатын өсімдік жауқазынның бір түрі екенін ақын [[Абай]] былай бейнелеген: ''«Жазғытұрым қылтиған бір жауқазын».''
▲* Қазжуа - лалагүл тұқымдастардың ең кішкене түрі. Биіктігі көбінесе - 3 ем, кейде 35 сантиметрге дейін жетелі. Оның өсімді мерзімі өте қысқа, жер бетіне жалғыз ғана талдырмаш жапырағы мен алты жіңішке күлте- жапырақты сары гүлі пайда болады да, көп ұзамай тіршілігін жолды. Топырақта кішкене пиязшығы қыстал, келесі көктемді күтеді.
▲* Баршынгүл ([[Латын тілі|латынша]] «гладиюс» - семсер, [[Орыс тілі|орысша]] -«шпажник») - түйінпиязшықты құртқашаш тұқымдас көпжылдық өсімдік. [[Еуразия]] және [[Африкада]] жабайы түрде өседі. Жапырағы - семсер пішінде және қатқыл. Баршынгүл сәндік өсімдік ретінде XVII ғасырдан бері өсіріліп келеді. Қазіргі кезде 10000-ға жуық іріктемесі шығарылды. Кейбір іріктеме гүлінің диаметрі 14 сантиметрден асып түседі.
== Білмекке құмарлар үшін ==
сууууууууууууутеееееееееееер!!! курткарнаш
▲Құртқашаш
▲Жапырақтары қылыш тәрізді немесе таспа жапырақты болып келеді. Гүлдері - ірі, қосжынысты, дұрыс, кейде бұрыс гүлді. Құртқашаштардың гүлсерігі жай күлте тәрізді болады. Гүлінің жеке өсуі де, гүлшоғырлы болуы да мүмкін. Гүлсерігі 6 жапырақшадан құралган, күлте тәрізденіп, айқын көрінеді. Аталығы - 3. Бір аналығы болады, аузы үштелімді. Көпшілігінің үш ұялы жатыны төмен орналасады. Жемісі - ұш ұялы қауашақ. [[Құртқашаш]]
▲Дәрілік, тағамдық, басқа да мақсаттарға қолданылатын құртқашаш тұқымдастар бар. Халық құртқашашты кейде «[[жыланқияқ]]» деп те атайды.
==== Құртқашаш ====
Құртқашаш - [[Қазақстан|Қазақстанда]] кездесетін көпжылдық шөптекті өсімдік. Оның ғылыми атауы - [[Германия|германдық]] құртқашаш. Сабағының биіктігі - 1 м. [[Германия|Германдық]]
Тамырсабақтан таспа тәрізді жапырақтары, тармақталған гүлсидамы өсіп шығады. Гүлсидамда иіссіз, күлгін көк, сары түсті гүлі жеке өседі.
▲Құртқашаш - Қазақстанда кездесетін көпжылдық шөптекті өсімдік. Оның ғылыми атауы - германдық құртқашаш. Сабағының биіктігі - 1 м. Германдық қүртқашаштың топырақта шырынды, ақ түсті тамырсабағы болады. Тамырсабақтан таспа тәрізді жапырақтары, тармақталған гүлсид§31. Пияз және інжугүл туыстастар
Гүлсерігі 6 күлтеден құра лып, дұрыс орналасқан. Олардың үшеуі төмен салбырап, үшеуі тік тұрады. Ат алығы - 3. Аналығы - 1. Аналығы біріккен 3
жеміс жапырақша сынан тұрады. Гүлдің формуласы: * Гс<small>6</small>А<small>3</small>Ж<small>1</small>
[[Жеміс|Жемісі]] -ұш ұялы ұлкен қауашақ. Құртқашашты көктемде немесе жа зда тамырсабағынан көбейтіл өсіруге болады. Тамырсабағы медицинада қақырық түсіретін дәрі ретінде қолданыл ады.
| |||