Жүйе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Абстрактілік жүйелерге жүйе туралы ұғымдар, [[Гипотеза|гипотезалар]], [[Теория|теориялар]], ғылыми білімдер, лингвистикалық (тілдік) жүйелер, формалды жүйелер, логикалық жүйелер т.б. жатады.

Кейбір зерттеушілер жүйелерді басқаша да жіктейді. Мысалы, тұрғылықты (''статикалық'') жүйе және қозғалмалы (''динамикалық'') жүйе.

* а) олар жекелеген, алдын-ала дайын құрамдас бөліктерден құралмайды, қайсыбір бастапқы құрамдас бөліктің (клетка мен [[эмбрион]] тәрізді) біртіндеп және қайтымсыз бөлінуі арқылы басқа құрамдас бөліктер өніп шығады;

Философия тарихында жүйе ұғымы кейде онтологиялық мағынада, кейде гносеологиялық мағынада, ал кей уақыттарда осы екі мағынада да түсініліп келген. Француз философы [[Гольбах|П. А. Гольбах]] ([[1723]] – [[1789]]) әлем бөліктерінің ішкі өзара байланысын атап өте отырып, бұл ұғымды біртұтас әлемге қатысты қолданған. Классикалық неміс философиясының негізін қалаушы И.Кант жүйе ұғымына “бір идеямен біріктірілген, сан алуан білімдер бірлігі” деген анықтама беріп, оны гносеологиялық мағынада түсінген. Солай бола тұра ол Жүйені іштей тұтастыққа бірікпеген білімдер жиынтығына – агрегатқа қарама-қарсы қойды. Гегель болмыс пен ойлаудың тепе-теңдігі принципіне сүйеніп, жүйе ұғымын онтологиялық мағынада да, гносеологиялық мағынада да қолданады. Ол категориялар жүйесі түріндегі диалектика ілімін негіздеді.

Философтар арасында жүйе мен ұйымдастыру принципі ретіндегі жүйелілікке, негізінен, иррационалистік бағыттың өкілдері (С.Кьеркегор, Ф.Ницше, М.Хайдеггер және т.б.) қарсы шықты. Олар жүйені нағыз ақиқатты қысып-тұншықтыратын өктем қалып деп санады, сондықтан олардың кейбіреуі өз идеяларын бір-бірімен толық байланыспаған үзінділер, қанатты сөздер, т.б. түрінде баяндады. Ал орыс философы П.А. Флоренский ([[1882]] – [[1937]]) сынды “жүйелілікке, жүйелілік принципіне бағдарлану тек оңай қол жеткізілмейтін идеяға бағдарлану ретінде ғана орынды” деп тұжырымдады. Бірақ зерттеудің ең бастапқы, анағұрлым шығармалық кезеңдерінде ол практикалық реттеуіш ретінде өте-мөте зиянды.

[[20 ғасыр|20 ғасырда]] жүйе ұғымы философия ауқымынан шығып, ғылымда ғана емес, инженерлік салада да тарала бастады. 20 ғасырдың 20-жылдары орыс философы А.А. [[Богданов]] ([[Малиновский]], [[1873]] – [[1928]]) “жалпыға ортақ ұйымдастыру ғылымы” дегенді негіздеп, оны “тектология” деп атады. Ол жүйенің ұйымдасуы мен құрылымының жалпы теориясын түзуге талпыныс жасады, формалардың негізгі ұйымдасу тетіктерін, орнықтылығын және жинақылығын зерттеп, жүйелер мен орнықтылық формаларының жіктелімін жасады.

[[Богданов]] идеялары әуелгіде бірқатар сынға ұшырады, кейін ескерусіз қалды. [[Кибернетика]] ғылымы пайда болған соң барып, бұл ғылымның кейбір идеяларының богдановтық тектологиямен ұқсастығы анықталды. 20 ғасырдың 50-жылдарының аяғында австриялық биолог Л. фон Берталанфи ([[1901]] – [[1972]]) көптеген идеялары тектологияға ұқсас “жалпы жүйелер теориясы” деп аталатын теорияны негіздеді. Берталанфидің ойы бойынша, “жалпы жүйелер теориясы” нысандарды жүйелер ретінде зерттеуге мүмкіндік беретін тұжырымдамалық аппарат жасауға тиіс болатын. 20 ғасырдың 60-жылдары “жалпы жүйелер теориясының” Берталанфи тұжырымдамасынан басқа әртүрлі нұсқалары пайда болды (М.Месарович, Р.Акофф). Өзін сынаушылардың, сондай-ақ “жалпы жүйелер теориясының” жаңа нұсқаларының ықпалымен Берталанфи өз тұжырымдамасына елеулі өзгерістер енгізіп, “жалпы жүйелер теориясын” екі мағынада қарастыра бастады.