Су электр станциясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

 

'''Су электр станциясы''' - [[электр генераторы]]н айналдыратын [[гидравликалық турбина]]мен су ағынының механикалық энергиясын [[электр энергиясы]]на түрлендіретін электр станциясы. Қазақстандағы ең алғашқы [[СЭС]] 1902 жылы [[Зырян кеніші]]н энергиямен қамтамасыз ету мақсатында [[Тұрғысын өзені]]нде салынды. Оның қуаты 1 мың кВт болды. 1927 жылы Жоғары Хариузовск СЭС-і (куаты 3,2 мың кВт), 1934 жылы [[Үлбі]] СЭС-і (қуаты 27,6 мың кВт) салынды. [[Үлкен Алматы өзені]]нде 10 каскадтан тұратын СЭС (жалпы қуаты 47 мың кВт) 1959 жылы салынып бітті. Соңғы жылдары кешенді мақсатта пайдаланылатын бірнеше ірі су-энергетикалық тораптар іске қосылды: Ертіс өзенінде [[Өскемен СЭС-і]] (куаты 331,2 мың кВт) және [[Бұқтырма]] СЭС-і (қуаты 675 мың кВт), Іле өзенінде [[Қапшағай]] СЭС-і (қуаты 434 мың кВт) және т.б. Елімізде су-энергетика құрылыс объектілерінен басқа 200-ден астам шағын және орташа СЭС салынған. Қазақстандағы ірі СЭС-тердің барлығы энергия жүйесі өқрамындағы жылу станцияларымен үйлестіріле пайдаланылады. Бұл жағдайда олардың жоғары дәрежедегі кешенді үнемділігі, пайдаланудағы сенімділігі артады. Сондықтан СЭС салу өзеннің ағын суын су көлігі, ирригация және сумен қамтамасыз ету және т.б. мақсаттарда кешенді пайдалануға мүмкіндік береді.

 

'''Су энергетикасы'''(Гидроэнергетика; грек, "һydor" — су, ылғал, energia — қызмет, әрекет) — 1) [[бөгет]] салу арқылы немесе бөгетсіз ағын судан энергия алу. Дүние жүзіндегі ең үлкен [[СЭС]] Венесуэлада (Гури бөгеті, 10 млн кВт) және [[Бразилия]]да Парана өзенінде (Итайпу ГЭС-і, 12,6 млн кВт) салынған. Қазақстанда [[Бұқтырма]] СЭС-і, Қапшағай СЭС-і, Шардара СЭС-і, т.б. бар. Су энергетикасының энергия көздері саркылмайтын (трубина арқылы өтетін су ағынының орны өзенге немесе көлге құятын өзен және бұлақ суымен толтырылады) болуы мүмкін. СЭС-тердің экологияға нұқсан келтіретін факторлары да бірталай. Мысалы, жазық жерлерде СЭС салу құнарлы жерлерді пайдалануға жарамсыз етіп қана қоймай, өзеннің экожүйесін толық бұзады. Су қойма түбінде мыңдаған тонна шөгінділер (өнеркәсіп және тұрмыстық ақаба суымен бірге өзенге түсетін улы заттектер) жиналады. Бұл су қойманы жойғанның өзінде аумақты пайдалануға жарамсыз етеді. Таулы жердегі өзендер СЭС-тер салуға қолайлы. Бірақ сейсмикалық қауіпті аудандарда алапат ықтималдығы жоғары болуы мүмкін. Жер сілкіністері орасан зор зиян келтіреді. Мысалы, Италиядағы Вайонда 1993 жылы бөгетті су жарып өткенде 2118 адам, ал Индияда Гуджерат бөгетін су жарып өткенде 16 мың адам қаза болды. Қазіргі уақытга үлкен СЭС-тер салудың келешегі жоқ, оларды бөгет салуды қажет етпейтін ағыны жылдам шағын немесе үлкен өзендерде салу ыңғайлы деп есептеледі. Кіші су энергетикасы дәстүрлі емес энергетикаға жатады; 2) бөгет салу арқылы не салмай, аққан судан энергия алу. Су энергиясының біршама арзандығына қарамастан, ресурстардың шектеулілігіне және энергия қондырғыларының көп аумақты алатынына байланысты болашақта ол дүние жүзіндегі энергетиканың 5%-ынан аспайтын болады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.</ref>

 

==Пайдаланған әдебиет==

{{stub}}

{{wikify}}