Шу аңғары: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Yerzhankyzy (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Шу аңғары''' - Шу аңғары [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] солтүстігінде орналаскан. Бұл аймақтың құрамына аңғардың оңтүстігін көмкеріп жатқан [[Сусамыр аңғары]] келіп тірелетін [[Қырғыз қыраты]], сондай-ақ [[Шу (өзен)|Шу өзенінің]] оң саласы — [[Шоң Кемін өзені|Шоң Кемін өзенінің]] аңғары кіреді. Шу өзені Шу аңғары аймағының солтүстіктегі табиғи шекарасын құрайды. Сонымен бірге бұл [[Қырғызстан]] мен [[Қазақстан|Қазақстанның]] арасындағы шекара болып есептеледі. Шу аңғарының [[ЛАНДШАФТ|ландшафтылары]] бай әрі сан алуан. Республиканың халық неғұрлым тығыз қоныстанған бөлігі — тау етегіндегі кең [[аңғар]]. Аңғардың батыс және шығыс бөлігін байланыстыратын кең [[автомагистраль|автомагистральдің]] бойына жасыл [[желек]] пен [[Бақ|баққа]] малынған толып жатқан елді мекендер жарыса орналасқан. Олардың айналасында [[Қант қызылшасы|қант қызылшасының]] плантациялары, [[бидай]], [[жүгері]], [[жоңышқа]] және басқа да [[дақыл|дақылдардың]] егістіктері, [[жеміс бақтары]] мен [[жүзімдік алқаптар|жүзімдік алқаптары]] бар. Егін шаруашылығы мұнда суландырудың арқасында дамуда.
[[Автомобиль]] және [[темір жол]] бойын бойлап [[Үлкен Шу каналы|Үлкен Шу каналының]] батыс тармағы шығыстан батысқа қарай 175 км-ге созылып жатыр. Қосымша [[Канал|каналдар]] жүйесімен бірге ол бір замандарда құлазып жатқан жерлердің бейнесін мүлдем өзгертуге мүмкіндік берді.
[[Шатқал|Шатқалдармен]] тілімденген, тау өзендері ағып өтетін [[Қырғыз қыраты|Қырғыз қыратының]] тауалды мен аласа жоталарын далалық жайылымдар алып жатыр. Шатқалдарда [[ауыл|ауылдар]], [[демалыс үйі|демалыс үйлері]] мен [[Бішкек]] қаласы түрғындарының [[Саяжай|саяжайлары]] орналасқан.
Оңтүстікке қарай [[қырат|қыраттың]] тік беткейлі және терең шатқалды, орташа биіктіктегі сілемдері созылып жатыр. Олардың [[Беткей|беткейлеріндегі]] далалар биік шөпті [[шалғындық]] және шалғындық далалық жайылымдармен алмасып отырады, [[шырша]], [[арша]] тоғайлары, қалың бұталар кездеседі. Жоғары жақта [[Жазғы уақыт|жазғы уақытта]] жарқын гүлденетін субальпілік және альпілік шалғындар қамтыған. Одан да жоғарырақта жалаң [[Жартас|жартастар]] 4000—5000 м-ге дейінгі биіктікке көтерілетін тік шыңдары бар мәңгі қар мен мұздақтар аймағы жатыр.
Аймақ [[Кен байлықтары|кен байлықтарына]] бай емес. Полиметалл кендері құрылыс материалдарының кен орындарымен ерекшеленеді Негізінде, [[Шолпан-ата шипажайы]] пайдаланатын ыстық [[Қайнар|қайнарлар]] және [[минералды бұлақтар]] бар.
Шу аңғары республикадағы неғұрлым қолайлы көліктііш географиялық орынға ие, оның аумағы арқылы маңызды көліктік магистральдар: [[Құлан|Құланнан]] ([[Қазақстан]]) [[Бішкек|Бішкекке]] одан әрі [[Балықшы|Балықшыға]] дейін темір жол және [[Тянь-Шань]] мен оңтүстік-батыс [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] ішкі аудандарына дойн тармақталатын Ташкент — Бішкек — Алматы автожолының телімі өтеді.
Шу аңғары аймағы — республиканың аса маңызды өнеркәсіпті және ауыл шаруашылықты ауданы. Қырғызстанның бүкіл аумағының 10%-дан аз жерін алып отырған ол республиканың қалған аумағын қосып алғанда шығарылған өнеркәсіп өнімінен екі есе көп өнім шығарады. Өнеркәсіптің негізгі саласы — [[машина жасау]] (аспаптар, злектротехникалық бұйымдар шығарады). [[Жеңіл өнеркәсіп|Жеңіл]], [[тамақ өнеркәсібі]], [[құрылыс өнеркәсібі]] дамыған.
'''Шу аңғары''' — [[Суармалы егіншілік|суармалы егіншіліктің]] ірі ауданы. Суарылатын жердің жалпы ауданы 315 мың га (республикадағы жалпы ауданның 1/3 бөлігіне жуығы). Бұл, негізінен, [[қант қызылшасы]], [[эфир майлы дәні]], бақшалық және азықтық дақылдар, көкөністер өсірілетін егістіктер. Дәнді дақылдардың елеулі бөлігі суарылмайтын жерлерге себіледі. Бірақ мұндағы өнім түрақты емес, ол жауын-шашын мөлшеріне тәуелді болады.
Негізгі дәнді дақыл — [[күздік бидай]]. Оның үлесіне Шу аңғарында өсірілетін барлық дәнді дақылдардың жартысына жуығы тиеді. Азықтық [[арпа]] мен [[жүгері]] себуге де маңызды орын беріледі. [[Бішкек]], [[Тоқмақ]], [[Қарабалта]] сияқты өпоркәсіптік орталықтардың айналасында көкөніс өсіру калыптасқан.
Шу аңғары республикада өндірілген барлык көкөністердің 60%-дан астамын береді. Бау-бақша өсіру мен жүзім өсіру де суармалы егіншілік аумағында орналасқан. [[Бақтар]] мен жүзімдіктер, әсіресе Бішкектің айналасында ерекше көп. Жеміс беретін ағаштардан [[алма]], [[алмұрт]], [[шие]], [[алша]], [[қара өрік]], [[өрік]], [[шабдалы]] көп отырғызылады. Жүзімнің [[шарап]] жасайтын сорттары басым өсіріледі. Шу аңғарында республикадағы жемістік дақылдар мен жүзімдіктердің жартысына жуығы өсіріледі.
Мал шаруашылығында басты рөлді сүтті-етті бағыттағы [[мал шаруашылығы]] атқарады. Шу аңғарының көпшілік жерінің жыртылатынына қарамастан, ауыл шаруашылығына жарамды жердің 70%-на жуығын жайылымдар құрайды.
Ресспубликаның басқа аудандарының ішінен Шу аңғары қала халқының ең жоғары үлесімен ерекшеленеді 55%-дан жоғары). Оның аумағында Қырғызстан халқының 1/3 бөлігі тұрады.
Шу аңғарының орталық бөлігінде республика астанасы қаласы орналасқан.<ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия.
Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007.
ISBN 9965-36-216-5 <ref/><ref>Қазақ Энциклопедиясы, 8 том<ref/>
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
[[Санат:География]]
{{Stub}}
{{wikify}}
| |||