Әбу Райхан әл-Бируни: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Әбу Райхан Мұхаммед ибн Ахмед әл-Бируни дегенге айдады |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Әбу Райхан әл-Бируни, Әбу Райхан Мұхаммед ибн Ахмед әл-Бируни''' – ортаазиялық [[энциклопедист]]-[[ғалым]]. Әбу Райхан әл-Бируни ''973 жылы қазан айы''ның төртінде [[Қияттар|Қият қаласының]] маңында өмірге келген. Негізгі еңбектері [[тарих]], [[математика]], [[астрономия]], [[география]], [[топография]], [[физика]], [[медицина]], [[геология]], минералогия, т.б. [[ғылым]] салаларын қамтиды. Ол [[Орта Азия]] мен [[Иран]] қалаларында болып, атақты [[астроном]], математик [[Әбу Наср Мансур ибн Ирактан]] дәріс алды. Әбу Райхан әл-Бируни – '''''парсы, араб, грек, үнді''''' (''санскрит'') тілдерін меңгерген оқымысты. ''995 – 1010 жылдары'' [[Иран|Иранда]] тұрды. Ол 1000 жылы орта ғасыр ғылымының энциклопедиясы аталған, өзінің әйгілі '''''«әл-Асар әл-Бақйия ән әл-Құрұн әл-Халийа»''''' (''«Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші»'') деген еңбегін жазды. 1010 жылы [[Хорезм]] әкімі [[Мамун ибн Мұхаммед]] ұйымдастырған [[Үргеніштегі]] ғылыми орталықта Әбу Райхан әл-Бирунидің басшылығымен [[Әбу Әли ибн Сина]] (Авиценна), Әбу Саһл Массих, Әбу-л-Хасан ибн Хаммар, ибн Мискуайх, т.б. көрнекті ғалымдар [[Ғылыми-зерттеу жұмыстары|ғылыми-зерттеу жұмыстарын]] жүргізді. Әбу Райхан әл-Бирунидің ғылыми мұрасының бірсыпырасы бізге жетпеген, сақталып қалған шығармаларының көпшілігі толық жиналып жарияланбаған. Жалпы алғанда ол жүз елу еңбек жазған, олардың қырық бесі [[астрономия]] мен математикаға арналған. Астрономиялық шығармаларында Әбу Райхан әл-Бируни дүниенің гелиоцентрлік жүйесін (''Коперниктен 500 жыл бұрын''), денелердің Жерге қарай тартылуын (''Галилей мен Ньютоннан 600 жыл бұрын'') болжаған.[[File:Lunar eclipse al-Biruni.jpg|thumb|left|300px|]] [[Арал теңізі]]нің жағасында, Үндістанда, Ауғанстанда астрономиялық бақылау жұмыстарын жүргізіп, жер мөлшерін дәл анықтаған. Әбу Райхан әл-Бирунидің географиясында сол кездегі белгілі жерлердің бәрі айтылған, сонымен қатар ''[[мұхит]], [[теңіз]], [[тау]], [[өзен]], [[шөл]], мемлекеттер мен халықтардың аттары'' толық келтірілген. Әбу Райхан әл-Бирунидің картасы Тынық мұхиттан Атлант мұхитына, Үнді мұхитынан Солтүстік мұзды мұхитқа дейінгі жерлерді қамтыған. Әбу Райхан әл-Бируни ''түрлі өсімдіктерді, дәрілік шөптерді, сан алуан [[жануарлар]] тіршілігін'' зерттеген. Әбу Райхан әл-Бируни [[топография]]ға байланысты '''''«Геодезия»''''' атты үлкен еңбек жазды. Онда Әмударияның бұрынғы кездегі ескі арналары жөніндегі зерттеулері аса қызғылықты баяндалған. Әбу Райхан әл-Бирунидің тарихи-географиялық еңбектерінде [[Орта Азия]] мен [[Шығыс Сібір|Шығыс Сібірдің]] тарихи этнографиясы, сондай-ақ [[Орта Азия]] көшпелі тайпаларының батысқа, Шығыс [[Еуропа|Еуропаға]] дейін қоныс аударулары, Қазақстан географиясы, оны мекендеген түркі тайпалары, олардың әдет-ғұрпы, салт-жоралғылары жөнінде құнды деректер беріледі. '''''«Үндістан»'''''(1031), '''''«Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші»''''' (1048), '''''«Масғуд каноны»''''', т.б. еңбектері ''ағылшын, неміс, орыс, парсы'', т.б. тілдеріне аударылған. Ол 1048/50 жылы желтоқсан айының он біріне қараған күні [[Ғазни]] қаласында қайтыс болған.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref>
== Пайдаланған әдебиет==
<references/>
{{Stub:Ислам}}
{{wikify}}
[[Санат:Тұлғалар]]
[[Санат: Ә]]
[[Санат: Дін]]
[[Санат: Ислам]]
[[Санат: Тарих]]
[[Санат:Философия]]
[[Санат:Қазақ ұлттық энциклопедиясы]]
[[ar:أبو الريحان البيروني]]
[[arz:البيرونى]]
[[az:Əl-Biruni]]
[[be:Аль-Біруні]]
[[bn:আবু রায়হান আল বিরুনি]]
[[bs:El-Biruni]]
[[ca:Al-Biruní]]
[[cs:Aliboron]]
[[de:Al-Biruni]]
[[en:Abū Rayḥān al-Bīrūnī]]
[[eo:Al-Biruni]]
[[es:Al-Biruni]]
[[fa:ابوریحان بیرونی]]
[[fi:Al-Biruni]]
[[fr:Al-Biruni]]
[[gl:Al Biruni]]
[[hi:अल बेरुनी]]
[[id:Al-Biruni]]
[[it:Al-Biruni]]
[[ja:アブー・ライハーン・アル・ビールーニー]]
[[jv:Al-Bīrūnī]]
[[ka:ალ-ბირუნი]]
[[ko:아부 라이한 알비루니]]
[[ku:Bîrûnî]]
[[la:Albirunius]]
[[ml:അൽ-ബയ്റൂനി]]
[[mr:अल बिरूनी]]
[[ms:Abu Raihan Al-Biruni]]
[[nl:Al-Biruni]]
[[no:Abu Rayhan Biruni]]
[[os:Ал-Бируни]]
[[pl:Biruni]]
[[pnb:البیرونی]]
[[ps:ابوريحان بيروني]]
[[pt:Al-Biruni]]
[[ro:Al Biruni]]
[[ru:Аль-Бируни]]
[[sl:Al-Biruni]]
[[sq:Ebu Rejhan el Biruni]]
[[sr:Ал-Бируни]]
[[su:Abu Raihan al-Biruni]]
[[sv:Biruni]]
[[te:అల్ బెరూని]]
[[tg:Абурайҳон Муҳаммад ибни Аҳмади Хоразмӣ]]
[[tk:Ebu Reýhan Biruny]]
[[tr:El-Birûni]]
[[tt:Әл-Бируни]]
[[uk:Аль-Біруні]]
[[ur:ابو ریحان البیرونی]]
[[uz:Abu Rayhon Beruniy]]
[[zh:比魯尼]]
| |||