Ақпан төңкерісі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

<p style="text-indent: 25px;"> '''АҚПАНАқпан РЕВОЛЮЦИЯСЫреволюциясы''' — 1917 жылғы 27 ақпанда (12 наурыз) [[Ресей империясы]]нда патша үкіметін құлатып, елде [[буржуазиялық республика|буржуазиялық]]-[[демократиялық республика]] орнатқан [[төңкеріс]]. Ақпан революциясының жеңісі саяси жүйенің жоғарғы сатысы — республикалық құрылысқа көшуге жағдай туғызумен қатар отаршыл жүйенің күш-қуатын әлсіретуге де мүмкіндік берді. Ақпан революциясы нәтижесінде ресми билікті қолына алған Мемлекеттік Думаның шешімімен құрылған Уақытша үкімет қазақ халқының 1916 жылы өзін-өзі билеуге құқықты болғандығын мойындады. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске қатысқандарды жазалау экспедицияларының әрекеттері тоқтатылды. Ақпан революциясының жеңісінің ең маңызды нәтижесі бұрынғы [[Ресей империя|Ресей империясы]] аумағында кең көлемде саяси бостандықтар орын алып, бүкіл қоғамдық өмірдің демократиялануы болды. Бүкіл аймақта буржуазиялық мәндегі бостандықтар (саяси [[ұйым]] құру, [[сөз]], [[баспасөз]] т.б.) жүзеге асырыла бастады, жасырын түрдегі партиялар жариялық жағдайға шықты, жаңа партиялар мен басқа да саяси ұйымдар құруға рұқсат етілді. Алайда Ақпан революциясы жеңісі қоғамдық өмірдің барлық мәселелерін шеше алған жоқ (мысалы, соғыс және жер мәселелерін). Ақпан революциясы монархияны құлатқанымен жер-жердегі ескі басқару аппаратын түбегейлі жоя алмады. Жаңа үкімет органдарын құру үшін күрес күрделі болып, ұзаққа созылды. Жер-жерлерде буржуазияшыл [[Уақытша үкімет|Уақытша үкіметтің]] органдарымен қатар орталықта Петроград кеңесі басқарған жұмысшы, солдат және шаруалар Кеңестері құрылды. Революция жеңісіне жеткеннен кейінгі алғашқы күндерде Кеңестердің қолында айтарлықтай күш болды. Елде қосөкіметтілік (ресми Уақытша үкімет және оның жергілікті жүйесі мен нақтылы күшке ие болған Кеңестер) жүйесі қатар орын алды.

Уақытша өкімет Ресей империясының [[Қазақстан]] сияқты отар аймақтарында кадеттерден, эсерлерден және өзінің саяси бағытын жүзеге асыруға сенімді деп табылған қазақтың [[ұлттық-демократиялық интеллигенция|ұлттық-демократиялық интеллигенциясының]] жекелеген өкілдерінен өлкелік, облыстық және уездік [[комиссар|комиссарларын]] тағайындады. Мысалы, Ә.Бөкейханов Уақытша үкіметтің Торғай облысындағы, [[Тынышбаев|М.Тынышбаев]] [[Жетісу]] облысындағы комиссарлары болып тағайындалса, [[Шоқай|М.Шоқай]], [[Бірімжанов, Ахмет|А.Бірімжанов]], [[Кенесарин Әзімхан Ахметұлы|А.Кенесарин]] [[Түркістан]] өлкесі мен [[Торғай]] өңіріндегі Уақытша үкіметтің жергілікті органдарында жауапты қызметтер атқарды. Қазақстанның облыс, уезд орталықтарында Уақытша үкіметтің жергілікті органдары — атқару катеттер, коалициялық катеттер, азаматтық катеттер жүйесі қалыптасты. Олар негізінен жергілікті [[орыс буржуазия|орыс буржуазиясының]], [[кәсіпкер|кәсіпкерлердің]], банкирлердің өкілдерінен құрылып, [[кадет|кадеттердің]], эсерлердің[[әсер|әсерлердің]] және соларға жақын саяси партиялар мен қозғалыстардың мүшелері болды. Уақытша үкіметтің өлкедегі ұлттық тірегі 1917 жылғы наурыз айынан құрыла бастаған қазақ және мұсылман катеттері болды. Олар негізінен сол жылғы шілде айында қазақтың ұлттық [[Алаш партиясы|Алаш партиясын]] ұйымдастырған [[Бөкейханов Әлихан Нұрмұхамедұлы|Ә.Бөкейханов]] басқарған ұлттық-демократиялық [[интеллигенция]]ның жетекшілігімен құрылды.</br>

<p style="text-indent: 25px;"> Ақпан революциясы жеңіске жетісімен ұлттық-демократиялық қозғалыс (1917 жылы шілдеден — [[Алаш]] қозғалысы) басшыларының халыққа ұсынған саяси бағдарламасы жалпы алғанда түбірлі түрде Уақытша үкіметтің және оның саяси тірегі болған кадеттер партиясының ел басқарудағы бағытына қайшы келген жоқ. Сондықтан да ұлттық-демократиялық интеллигенция басшылары Уақытша үкіметке қайшы келетін жолды ұстаған кеңестерге әуел бастан-ақ оң көзқараста болмады, олардан өз іргесін қашығырақ салды. Кейінірек, Кеңестер жаппай құрылып, Уақытша үкіметке ашық қарсы шыға бастаған кезде қазақтың ұлттық-демократиялық қозғалысы күрделі жағдайға душар болды.

<p style="text-indent: 25px;"> Қосөкіметтілік өзінің дүниеге келуі арқылы 1917 жылы [[Ақпан революциясы]]ның ішкі қайшылықтарын бейнеледі, елдің қоғамдық-саяси өмірінің тұрақсыз екенін көрсетті. Мұндай жағдай ұзаққа созылмайтын еді: ерте ме, кеш пе, қосөкіметтілік жойылып, барлық билік буржуазия мен оның одақтастарының мүддесін қорғайтын Уақытша үкіметтің немесе 1917 жылғы көктемде әлеуметтік және ұлттық езгінің ауыртпалығын көтерген халықтың басым көпшілігі жұмысшылар мен шаруалардың айтарлықтай бөлігінің сеніміне ие болған Кеңестердің қолына көшуге тиіс еді. Ақырында Ақпан революциясынан басталған саяси тұрақсыздық [[Қазан революциясы]]на ұласып, [[Уақытша үкімет]] биліктен тайдырылды.<ref> Қазақстанның қазіргі заман тарихы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған окулық. 2-басылымы, өңделген. Жалпы редакциясын басқарған тарих ғылымының докторы, профессор Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-933-9</ref></p>