Ашқарақ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Сез төркіні бүдан б􀀅рын шы􀀃􀀃аншыққан бір ең-

46). 􀀂азіргі 􀀃аза􀀃қазақ тіліндегі мағынасы «􀀂аза􀀃􀀂азақ тілінің тү-

ма􀀃аласындамақаласында аны􀀃анық, ай􀀃ынайқын, дүрыс берілген. Мәселе, сөз-

дің мағынасвінда емес, оның шы􀀃􀀃аншыққан тегі, геркіні тура-

лы болғанды􀀃танболғандықтан, біз оларды 􀀃айталапқайталап жатуды арты􀀃артық

«Аш􀀃ара􀀃Ашқарақ» сөзінің теркінін зерттеушілер пікірінше,

б􀀅л сөз тілімізде жиі 􀀃олданылатынқолданылатын «аш» (тама􀀃тамақ ішпе-

тілдерінде (тува, хакас, якут, сары үйғыр) «көз» мағынасын беретін «􀀃ара􀀃қарақ» немесе «харах» т􀀅лғаларының

􀀃осындысынанқосындысынан туғандығы бай􀀃аладыбайқалады.

ар􀀃ылыарқылы үшінші бір сөз жасалып, өзгеше мағынаға ие

болатынын теріс деуге, әсте, болмайды. Сонды􀀃танСондықтан да

«аш􀀃ара􀀃ашқарақ» сөзінің төркінін зерттеушілердің болжамы

көңілге 􀀃онымдықонымды, ойға оралымды екендігінде дау жо􀀃жоқ.

􀀃анақана, күдіктене 􀀃арауғақарауға мәжбүр етеді де, сөз төркінін

бас􀀃ашабасқаша 􀀃арастырсақарастырса 􀀃алайқалай болар еді деген ойға жетек-

дәл осы дыбысты􀀃дыбыстық 􀀃үрамағақүрамаға сәйкес — аш, ас, ачык т􀀅л-

харах (хакас, якуттарда) болып 􀀃олданылатынықолданылатыны да рас.

сөздері 􀀃осылыпқосылып, 􀀃аза􀀃қазақ тілінде «тама􀀃саутамақсау», «􀀃омағайқомағай»

мағынасын беретін — «аш􀀃ара􀀃􀀃аашқараққа» дыбысты􀀃дыбыстық жағынан

􀀃андақанда, «аш􀀃ара􀀃ашқарақ» сөзінің төркіні боларлы􀀃боларлық тілдерден

Сонды􀀃танСондықтан біздің жобалауымызша, сөз төркіні пар-

сы тілі демекпіз. М􀀅ны сол тілдің мына сия􀀃тысияқты деректері

дәлелдей түседі. Ең алдымен, парсыша: хош — жа􀀃сыжақсы;

хорак — тама􀀃тамақ (Пер.-рус. сл., I, 1983, 581, 579). Бүл

сөздердің 􀀃аза􀀃қазақ тіліне сіңгендігі сондай, кейде тідімізде

бас􀀃абасқа сөздермен де тіркесіп, түсінік бере алады (􀀃ошқош

келдіңіз, хош иіс, 􀀃орекқорек ету, 􀀃орегіқорегі жо􀀃жоқ т. б.). Одан әрі,.

ғыналы сөз туатынын да көреміз: хошхорак— 1) жа􀀃сыжақсы

және кеп ішіп-жеуді 􀀅нататын адам; 2) тама􀀃тамақ талға-

ларда 􀀃олданыладықолданылады.

Осыларды көрсете отырып, тіліміздегі «аш􀀃ара􀀃ашқарақ»

дылы􀀃тарыдылықтары да 􀀃уаттайдықуаттайды. Араб, парсы тілінен ауыс􀀃анауысқан

тілімізде түсірілуіне байланысты алғаш􀀃ыалғашқы хөз бірінші

«􀀃қ», бірінші буындағы «о»-ның орнына «а» дыбысы 􀀃олдануданқолданудан «􀀃ара􀀃қарақ» 􀀃алпынақалпына жетіп, 􀀃аза􀀃қазақ тілінде «аш􀀃аашқа-

ра􀀃рақ» түрінде түлғаланып түр. Болжамымызды 􀀃ырғызқырғыз

тілінің дерегі де аны􀀃тайанықтай түседі: ашкорок — түскі та-

ма􀀃􀀃амаққа арналған үзіліс (К. Юд. КРС 1985). Мүнда ма-

Тағы бір ескеретін нәрсе—«аш􀀃ара􀀃ашқарақ» пен «аш көз»

сөзін синоним ретінде 􀀃араудыңқараудың өзі де ой салады. Өйт-

кекі «аш􀀃ара􀀃ашқарақ» тек 􀀃анақана тама􀀃􀀃атамаққа субъектінің көз􀀃аракөзқара-

сыиан туған сөз де, ал «аш көз» дүниеге жалпы кез􀀃акезқа-

распен байланысты. Сонды􀀃танСондықтан да оның мағынасы ,көп

жағдайда «сараңды􀀃сараңдық, 􀀃араулы􀀃􀀃ақараулыққа, күншілдікке» нүс-

􀀃айдықайды.<ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-02459-6</ref>