Жабағы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Қазақ тілі|Қазақ тілінде]] бұл сөздің өзі екі түрлі мағынада қолданылады:
#6 ай мен 1 жас аралығындағы [[жылқы]] төлі;
#[[қой]], [[түйе]] малының көктемде ұйысқан қысқы жүні. [[Түсіндірме сөздік|Түсіндірме сөздігімізде]] осы ұғымдарға келтірілген мысалдар: ''«Жұнттай жабағылар, арда емген тайлар да болатын (М. Әуезов); ''«...жабағысын қырқып жатыр»'' ([[Б. Майлин
Осы екі мағына ішіндегі біздің назар аударғалы
отырғанымыз алғашқысы.,5—6 ай шамасындағы қүлын-
ды ''«жабағы»'' дыбыстық қалпында атау қырғыз тілінде
кездеседі (Қ. Юд. КРС, 208). Дәл осыған жуық дыбыс-
тық қүрамда, біздегі мағынасында якут, тува тілдерінен
12-жол:
түркі тілдеріндегі заңдылықтармен дәлелдеп жату ар-
тық. Енді бір түркі тілінде, дәлірек айтсақ, туба-кижи-
лерде ''«дьабаа»'' немесе ''«дьава»'' тұлғаларындағы сөз біз-
дегі ''«қүлын»'' мағынасында қолданылады (Н. Бас., ДЧТ.,
112). Мұндағы айырмашылық біздегі ''«ж»'' дыбысы ор-
нына ''«дь»'' қолданылған (мысалы, бүл тілде біздегі
''«жақ»''—дьаак дыбыстық құрамда керінеді). Бүл тілде,
аз да болса, мағьща езгешелігінің бар екендігі байқа-
лады.
Аталып отырған, ''«жабағы»'' сезіне сәйкес түлғаны
монғол тілінен де табамыз. Онда: ''«даага»'' сөзі қазақ
тіліндегі ''«тай>> мағынасын береді. Осы дерекке зер сал-
сақ, ''«жабағы»'' сөзінің түпкі төркіні монғол тілі болып,
ол кейін кейбір түркі тілдеріне ауысқанда бірінде —
жылқы төлінің құлын мен тай аралығындағы жас мөл-
29-жол:
тарихының бір жағы. Осы атаудың тууына себеп болған
тағы бір сез болуы мүмкін. Біздің байқауымызша, оның
пайда болуы, біз жоғарыда көрсеткен, ''«жабағы»'' сөзінің
екінші мағынасы — көктемдегі жүнмен байланысты бол-
са керек. Әсіресе, жазда туған жылқы төлінің қысты ба-
сынан өткізіп, келесі кектемде үстіндегі ескі түгін тас-
тап, қайта түлеп, жүнттай болатыны мәлім қүбылыс. Ал
ескі жүннің ''«жабағы»'' аталатыны тек бізде емес, қырғыз
тілінде де бар: жабағы — көктемдегі қой жүні (түлеуге
тиісті); даакы — әлі түлемеген көктемдегі жүн (К. Юд. KPC, 208, 179). Соңғы сөз, қырғыз тілінде көбіне жылқы
төліне қолданылатындығы байқалады және оны монғол
тілінен ауысқан деуге болады. Монғолдарда ''«даахь»'' сө-
зі біздегі ''«жабағы»'' мағынасын ұғындырады (Қаз.-мон.
сөз., 104).
Монғол тілін былай қойғанда, түркі тілдерінің өзін-
де-ақ, ''«жабағы»'' тұлғалас сөздің ''«жүн»'' мағынасын бер-
гендігіне тілдік деректер жоқ емес. Мысалы, В. Радлов
сөздігінен мынаны оқимыз: йапак — жүн. Осы сөздің
екінші мағынасы —''«енесін еметін қүлын»'' мағынасына
нұсқайды. (В. Рад., Опыт..., Ill, I, 261).
Қорыта айтқанда, қазір бізде қолданылып жүрген
''«жабағы»'' (жылқы төлімен байланысты) сөзінің төркіні
монғол тіл де, ал ол тілдің өзінде ''«тай»'' мағынасын бе-
ретін ''«даага»'' түлғасы жүн түріне берілген ''«даахь»'' сө-
зінен өрбіген деуге тура келеді. Түркі тілдеріне, оның
ішінде қазақ тіліне ''«даага»'' ауысып, алғаш біздегі ''«тай»''
сөзімен жарыса колданылған да, кейін келе мағынасына
қосымша реңк берілу нәтижесінде жылқы төлінің 6 ай-
дан 1 жасқа дейінгі жас мйлшерінің атауы болып қа-
лыптасқан. Ал дыбыстық тұрғыдан ''«даага»'' тұлғасының
''«жабағыға»'' дейін өзгеруі тіл заңдылығына қайшы кел-
мейді (даага>жаага>жа(б) ага>жабага>»''жабағы).<ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-2459-6</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
| |||