Шпинель: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Бот: Мына үлгі өзгертілді: Stub: Геология |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
#'''Шпинель''' — [[минерал|минералдардың]], екі және үш [[валент|валентті]] [[Металдар|металдардың]] күрделі тотықтарының тобы.<ref> Қазақ тілі терминдерінің салалык ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов — Алматы: "Мектеп" баспасы" Ж А Қ , 2003. — 248 бет.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref>
#'''Шпинель''' — MgAl <sub>2</sub> 0 <sub>4</sub> немесе MgO•Аl<sub>2</sub>0<sub>3</sub>. Химиялық кұрамы: MgO 28,2%, Аl<sub>2</sub>0<sub>3</sub> 71,8%. Бұл көбінесе темір тотықтарының қоспалары. Шпинель күрделі тотықтарға жатады. Оның кристалдық кұрылысы осы күрделі қос тотықтар арасында айқын зерттелген. Күрделі тотықтардың көптеген түрлерінід кристалдық структурасын осы шпинельге салыстырады. Біздің тотықтарға кірісер алдында осы шпинельден бастауымыздың себебі осыдан.
'''Сингониясы''' куб; [[Гексаоктаэдр|гексаоктаэдрлік]] формада кристалданады.
Қаттылығы 7—8, меншікті салмағы 3,5—3,7. Түcі ашық қызыл, кейде күлгін немесе сарғылт жасыл реңдес келеді. Қосындыларына қарай онын. кейде көк жасыл түрі де болады.Жылтырлығы шыны сияқты, жымдастығы нашар білінеді.
'''Кристалдық ішкі құрылысы жағынан шпинель тобына жататын минералдар мыналар:''' шпинель MgAl<sub>2</sub> 0 <sub>4</sub> , ганит ZnAI<sub>2</sub>0<sub>4</sub> , герцинит ҒеАl<sub>2</sub> 0<sub>4</sub> , [[магнетит]] ҒеҒе<sub>2</sub> 0<sub>4</sub> , [[хромит]] ҒеСr<sub>2</sub> 0<sub>4</sub> , [[гаусманит]] МnМn<sub>2</sub> 0 4 , [[хризоберилл]] ВеАl<sub>2</sub>0<sub>4</sub> тағы басқа.
'''Шпинель тобының кристалдық құрылысы мынадай:''' [[Оттегі|оттегінің]] иондары [[октаэдр]] жақтарына сәйкес жазықтықтарда тығыз қиюласып орналасқан. Екі валентті металл [[Иондар|иондары]] ([[Катион|катиондар]]) 4 оттек иондарының ортасына орналасып тетраэдр, ал үш [[Валенттілік|валентті]] катиондардың айналасын 6 оттек иондары қоршап октаэдр құрады. Осылай орналасу нәтижесінде әрбір оттек ионы екі валентті бір катионмен, үш валентті үш катионмен байланысты болады. Сонымен, октаэдр мен тетраэдрдің кезектесіп қалануынан үздіксіз каркас құрылысы пайда болады. Әрбір түйінді нүктелерде бір тетраэдр мен үш октаэдрдің бұрыштары түйіндесіп отырады.
Шпинельдің осы айтылған құрылысы күрделі қос тотықтардың көбісінде кездеседі.
Минералдың көзге түсетін сырт белгісі — ең алдымен оның октаэдр формалас кристалл бейнесі, шыныдай жылтыр түсі және қаттылығы. Оптикалық изотроп; N = 1,718, —1,75.
==Жаратылысы==
Жаратылысы көбінесе контактылық метасоматикалық , яғни ізбестасқа пневматикалық және [[Гидротермалық|гидротермалық]] әсермен жанасқан жапсарда пайда болады. Кейде [[Магмалық тау жыныстары|магмалық]] немесе [[Метаморфтық тау жыныстары|метаморфтық]] жыныстар арасында да кездеседі. Көбінесе шпинельмен бірге кездесетін (парагенезис) минералдар мыналар: [[магнетит]], анарлар, хондродит, [[везувиан]], [[пироксендер]] тағы басқа.
Шпинельдің түсі әдемі, мөлдір кристалдары [[Асыл тастар|асыл тас]] ретінде көркемдікке қолданылады. Шпинельдің ірі кендері де біздің жерде шамалы. Ол тек Оңтүстік Уралда, [[Ферғана аңғары|Ферғанада]] жәнс [[Байкал]] маңында аздап кездеседі.
Шет елдердегі кені Цейлонда, [[Бирма|Бирмада]], [[Индонезия|Индонезияда]] (Борнео аралында), [[Ауғанстан|Ауғанстанда]] бар.
Шпинель қатты және суға ерімейтін минерал болғандықтан, ол көп жерлерде үгілген жыныстардан шайылған құм ішінде
шашыранды түрінде кездеседі.<ref> Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
[[Санат: Геология]]
[[Санат:Химия]]
[[Санат:Ш]]
{{Geology-stub}}
{{wikify}}
| |||