Қарақұм көтерілісі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Қарақұм Көтерілісі''' – кеңестік әміршілдік жүйеге қарсы бағытталған қарулы қақтығыс. Бұл көтеріліске [[Қазалы]], [[Қармақшы]], [[Тереңөзек]], [[Аламесек]], т. б. аудандардың жеке-жеке топ болып, шаруа жайымен көшіп- қонып жүрген шаруалары қатысты. Көршілес [[Ырғыз]], [[Арал]], [[Қарсақпай]] аудандарының бірқатар ауылдары да осы бас көтеруге қосылды. Жаңа өкіметтің қысымына шыдамай, Қарақұмды паналаған ауылдар қолдарына қару алып, қорғануға мәжбүр болды. Көтерілісшілердің үлкен бір тобын дін басы [[Бәйімбетов|Ж.Бәйімбетов]] басқарды. Қуғыншы қызыл әскерлердің Қармақшыдан және Ырғыздан шыққан отрядтары 7 сәуірде көтерілісшілер жасырынған жерге таяу келіп, қанды шайқас болды. Ұрыс кезінде көтерілісшілерден 35 адам өліп, 23-і жарақаттанған. Ал қызыл әскерлерден 40 адам өліп, олар кейін шегінуге мәжбүр болған. 1930 жылы 13 сәуірде Аралға келген әскери округтік комиссия Қарақұмға үкімет комиссиясын жіберуді ұсынды. Нәтижесінде [[ҚазОАК]] төрағасының орынбасары Әліби Жангелдин, жазушылар [[Сәкен Сейфуллин]] мен [[Ғабит Мүсірепов]], т.б. бар мемл. комиссия Қарақұмға аттанды. Бірнеше күнге созылған келіссөзден кейін, олар қаруы бар көтерілісшілердің қаруын тапсыруға көндірді. Көтерілісшілер жағынан келіссөзге қармақшылық Бәйімбетов, т.б. қатысты. Олар үкімет алдына 7 шарт қойды. Мемлекеттік комиссияның шешіміне қарамастан, Қазақстан К(б)П Өлкелік комитетінің 1-хатшысы [[Голощекин|Ф.И.Голощекиннің]] тапсырмасымен, келіссөзге қатынасқан Бәйімбетов, [[Әлмағамбетов|Ы.Әлмағамбетов]], [[Байбахтин|Б.Байбахтин]], [[Қыпшақбаев|М.Қыпшақбаев]], [[Қуандықбаев|С.Қуандықбаев]], [[Өмірбаев|Ө.Өмірбаев]], [[Талқанбаев|Б.Талқанбаев]], [[Ахметов|Т.Ахметов]] [[Алматы|Алматыға]] әкелініп, абақтыға жабылды. 1930 жылы 15 шілдеде Қазақстандағы Біріккен Саяси Бас басқармасының үштігімен олар түгелдей ату жазасына кесілді. Осыдан кейін Қарақұмдағы шаруалар қайтадан бас көтеріп, өздеріне [[Жұбанов|Қ.Жұбановты]] хан етіп сайлады. Сонымен, тамыз-желтоқсан айларында болған қарулы қақтығыстан кейін көтеріліске қатысты деген айыппен қолға түскен 586 адамның 210-ы кедейлер мен орташалар ретінде босатылды, 6 адамның ісі ОГПУ-дің Қарсақпай аудандық бөліміне жан-жақты тексеруге жіберілді. ОГПУ-дің Ерекше үштігінің шешімімен 175 адам ату жазасына кесілді. 172 адам 2 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге еңбекпен түзету лагеріне жіберілді. 6 адам Қазақстанның өзге аймақтарына жер аударылды. Шығыс [[Сібір|Сібірге]] 5 жылға 1 адам, еңбекпен түзету лагеріне 3 жылға 9 адам айдалды. Көтеріліске қатысушылардан 37 адам қаза тауып, 6 қызыл әскер, 3 саяси қызметкер, 3 коммунар өлген.

==Пайдаланылған әдебиеттер==

Қазақ энциклопедиясы