Көміртегі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Бот: Санат:К дегеннен аластатты |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
4-жол:
==Периодтық жуйедегі орны==
Көміртек II период, IV топтың негізгі [[топша|топшасының]] элементі, реттік нөмірі 6. Оның [[ядро|ядросында]] 6 [[протон]] мен 6 [[нейтрон|нейтроны]] бар, [[Электрон|электрондары]] да алтау. Олар екі [[қабат|қабатқа]] былай бөлініп орналасады: 1s<sup>2</sup>2s<sup>2</sup>2р<sup>2</sup> (көміртектің электрондық [[формула|формуласы]])
[[Органикалық химия]] көміртектің қосылыстарын зерттейтін болғандықтан, бұл [[элемент]]ті толығырақ қарастырайық. [[Көміртек]] химиялық элементтердің периодтық [[жүйе|жүйесінің]] 6-элементі. [[Атом ядросы|Aтом ядросында]] 6 протоны, 6 нейтроны және энергетикалық [[деңгей|деңгейлерінде]] 6 электроны бар. Олар екі энергетикалық деңгейге бөлініп орналасқан: 2е, [[Көміртек]] химиялық элементтердің периодтық жүйесінің екінші периодында орналасқан. Егер периодтағы көрші тұрған [[элементтер|элементтерді]] салыстырсақ, олардың бәрінің бірінші деңгейлері бірдей, екі электроны бар (1s<sup>2</sup>), ал сыртқы деңгейлеріндегі [[электрон]] сандары ядро зарядының артуына байланысты әр түрлі.
== Гибридтенуі==
Гибридтенуге көміртек атомының төрт орбиталі (бір s және үш р) қатысады. [[Көміртек]] атомы үш түрлі болып: sp<sup>3</sup>(эс пе үш),sp<sup>2</sup>(эс пе екі),sp(эс пе) гибридтенеді.
sp<sup>3</sup> гибридтену. Химиялық байланыс түзілгенде, көміртек атомының барлық электрон бұлттары (бір s пен үш р) араласып, бірігіп пішіндері бірдей, [[Симметрия|симметриялы]] емес көлемдік сегіз тәрізді төрт sp<sup>3</sup> - орбитальдар түзеді. sp<sup>3</sup> гибридтенген орбитальдардың электрон бұлттары осьтерінің арасындағы бұрыш 109° 28' болып, бір- бірінен мүмкіндігінше алшақтап, кеңістікте [[тетраэдр|тетраэдрдің]] төбесіне бағытталып орналасады.
sp<sup>2</sup> - гибридтену. Бұл [[жағдай|жағдайда]] гибридтенуге бір s- және екі р- орбитальдар (барлығы үш орбиталь) қатысады. Көміртек атомының бір р-орбиталі гибридтенуге қатыспайды. Гибридтену нәтижесінде үш sp<sup>2</sup>-гибридтенген орбитальдар түзіледі. Бұл орбитальдардың басқа көрші [[атомдар|атомдармен]] жазықтықта түзетін үш байланысының арасындағы бұрыш 120° шамасында болады.
sp - гибридтену. Егер гибридтенуге бір s-және бір р- орбиталь қатысса, онда екі sp-гибридтенген орбитальдар түзіледі де, екір-орбитальдар гибридтенбей, таза күйінде калады. sp-гибридтенген [[бұлттар]] түзетін химиялық байланыстар түзу сызық бойымен бағытталып, арасындағы [[бұрыш]] 180° болады.
Көміртек атомының [[қасиет|қасиеттері]], гибридтенген орбитальдардың бағытталуы, яғни молекуланың кеңістік пішіні гибридтену типіне [[байланыс|байланысты]].
Әр түрлі гибридтенген [[күй|күйде]] (sp<sup>3</sup>, sp<sup>2</sup>, sp) болу қабілеті көміртек атомының дара, қос, үш [[байланыс]] түзуіне мүмкіндік береді.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. – 352 бет, суретті. ISBN 9965-36-092-8 </ref>
==Табиғатта таралуы==
Көміртек бос күйінде [[алмаз]], [[графит]], [[карбин]] деп аталатын аллотропиялық күйлерінде кездеседі. Табиғи [[қосылыс|қосылыстары]] карбонаттар (СаСО<sub>3</sub> • MgCО<sub>3</sub> - [[доломит]], СаСО<sub>3</sub> - [[мәрмәр]], MgCО<sub>3</sub> - [[магнезит]]). Байланысқан күйде көмірде, мұнайда, [[Табиғи Газдар|табиғи газдарда]] кездеседі. Бос күйінде көміртек улы емес, ал оның қосылыстары CO - иіс газы, ССl<sub>4</sub> - төрт хлорлы көміртек, CS<sub>3</sub> — [[күкірт|күкіртті]] көміртек улы заттар.
| |||