Армяндар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

 

Халықтың ұлттық мәдениеті климаттық ерекшеліктері мен халықтың көпғасырлық аспаздық тәжірибесін есепке ала отырып, өзіндік ерекшеліктері бар тамақтану сипатынан да көрініс табады.

[[Армения]]ның аймағындағы археологиялық қазба жұмыстары бидайдың (жабайы да, мәдени де) отаны Алдыңғы Азия болып табылатындығын дәлелдейді. Осыған байланысты, ерте кездерден бері нан армяндардың тамақтануының басты азық-түліктерінің бірі болып саналады. Және осы уақытқа дейін армяндардың қолданысында нан үлкен үлес салмаққа ие. Сондықтан армяндарда өте жиі «таңғы ас ішу», «түскі ас ішу» немес «кешкі ас ішу» сөздері «нан жеу» сөзімен алмастырылады, және бұл тек қана нан жеуді ғана емес, оснымен қатар басқа да әр түрлі тағамдарды жеуді білдіреді. "Гнанк Нац уденк" — "Жүр нан жейік", — деп жолдасы жолдасын шақырады.

 

 

Кәуап сияқты қазіргі уақытта да өте танымал тағам ежелден келе жатыр. Армяндық таулы өлкенің тұрғындары тас-қола ғасыры дәуірінің өзінде ошақ жағып, онда үй және жабайы аңдардың етін қуыратын болған. Бірінші етті ағаш таяқшаға тізіп, кейіннен оны металл шыбықтар – шомпол, шампурға алмастырды. Көбіне малдың тұтастай ұшасын қыздырылған тастардың ортасына салып, осындай тастармен үстінен жауып қоятын болған. Бұл дәмді ет тағамы – «хорову», ол қазіргі уақытта да малшылар арасында үлкен құрметке ие. Сонымен қатар, кәуапты да жоғары аталған «хоровудан» шыққан «хоровац» сөзімен атайды. Армяндық таулы өлкенің континентальдық климаты жағдайында, оның қатаң қысымен, тау шатқалдарын бірнеше айға қар жамылып, сыртқы әлеммен байланыс үзілгенде армяндар үшін қыстық қор жинау қамы маңызды өмірлік мәнге ие болды. Астықты жинау маусымында шаруа қысқа азық түлік, малға жем-шөп, үйіне отын жинауы керек. Ет өнімдерінің қысқы қорының арасында консервіленген ет – «тыал» (түрікше «Кавурма») ерекше орынға ие. Жақсылап пісірілген сиыр немесе қой етін құмыраға салып, ет толығымен жабылатындай етіп үстінен шыжғырылған май құйылады. Осының бәрі, саңлаусыз жабылып, жерге көмілген ыдыстарда сақталады. Қысқыға сондай-ақ, сүт өнімдерін де дайындаған, олардың негізгісі ашытылған сүт – мацун («мацунел» деген етістіктен, яғни қойытылу) болып табылады. Ашытылған сүттен және оның қалдықтарынан әр түрлі сүт көжелер – «танапур», «спас» және т.б. пісіріледі.

Қазіргі уақытқа дейін армян ауылдарында [[Урарту]] кезінде археологиялық тіркегуе алынған май шайқағыш бар. Ол «хноп» деп аталады. Сары майды дайындау кезінде пайда болған қалдықтардан қысқа сақтау үшін «чор тан» - құрғақ пака әзірленеді. Сүзбе ірімшік тектес армяндық ірімшік – «[[панир]]» да кеңінен танымал. Армяндардың өмірінде жүзім шаруашылығы әрқашан үлкен орын алған және қазіргі уақытта да солай. Жүзім шаруашылығы мен шарап ашытушылық тек егін шаруашылығынан ғана кем түседі. Шарап ашытушылықтан басқа жүзімді қысқыға әр түрлі тәтті бекместер, «[[дошап]]», «[[шпот]]», «[[чамич]]» мейіздерін, «[[шароц]]» дайындау үшін пайдаланылған. Армяндық таулы өлкенің табиғи жағдайларымен мәдени тағамдық өнімдермен қатар армяндардың қолданысында әр түрлі жабайы өсетін жеуге жарайтын өсімдіктер мен татымдылықтардың да үлкен орынға ие болғандығы да табиғи жайт, бұл өсімдіктер де кептірілген немесе маринадталған түрде қысқыға сақталған. Және де бүгінгі күні армяндардың әдеттегі тағамдары бозбаш, кюфта, хаш, толма, қуырылған және пісірілген балық, қой етімен палау, пісірілген жүгері, кәуап болып табылады.

 

== Дереккөздер ==