Қазақстан астанасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

{{уики}}

 

 

 

Сыр бойының экономикалық және табиғи жағдайы қолайсыз дегенді желеу еткен [[Ф.И. Голощекин]] басқарған БК(б)П Қазақ өлкелік комитетті ел астанасын Қызылордадан орысы басым '''''[[Алматы]]'''''ға ауыстыруды жөн деп тапты. [[1927]] жылы 3 наурызда [[Қазақстан]] астанасын Алматыға көшіру жөнінде Қазақ АКСР-і ОАК мен республика ХКК-нің қаулысы жарияланды. Бұл қаулы Қазақстан Кеңестерінің VІ-съезінде бекітілді (1927 жылы 3 сәуір). [[Қазақ АКСР]]-і орталығының Алматыға көшірілуі жөніндегі шешімді РКФСР ОАК мен ХКК мақұлдады (1927 ж. 30 мамыр). Ел астанасының [[Сыр]] өңірінен Жетісуға ауысуына Түркістан-Сібір темір жолының іске қосылуы да әсер етті. Ауа райы оңтайлы, табиғи көркем жерде орналасқан Алматы аз уақыт ішінде елдің саяси, экономикалық, мәдени орталығына айналды. Бас қала болған жылдары Алматы миллионнан астам тұрғыны бар, жан-жақты дамыған әсем қалаға айналды. Алматы 1997 жылға дейін Қазақстанның астанасы болды (қ. Алматы).

 

 

[[1991]] жылы Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін астананы елдің оңтүстік-шығысынан республиканың орталығы бөлігіне көшіру мәселесі көтерілді. Қазақстан Республикасының Президенті [[Н.Ә. Назарбаев]]тың тапсырмасы бойынша мемлекеттің жаңа астанасын орналастыруға оңтайлы қаланы анықтау мақсатымен республиканың бүкіл аумағы мұқият зерттелді. Талдау қорытындылары барлық нұсқалардың ішінен ең қолайлысы [[Ақмола]] қаласы екендігін көрсетті. Бұл қаланың орналасқан орны сәулетшілік тұрғысынан кез келген жобаны жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның үстіне Қазақстанның географиялық орталығы ғана емес, қала елдің аса маңызды шаруашылық аймақтарына таяу, ірі көлік жолдарының торабында орналасқан. Мамандардың бағалауы бойынша Ақмолада тұрғын үйлер мен әкімш., іскерлік ғимараттарын салу бағасы Алматымен салыстырғанда едәуір арзанға түседі, бұл – шығынды азайтуға мүмкіндік береді. Республиканың Жоғарғы Кеңесі ел Президентінің айқын дәлелдерімен келісіп, оның астананы Ақмолаға көшіру туралы ұсынысын мақұлдады. [[1995]] жылы 15 қыркүйекте Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан Республикасының астанасы туралы” [[Заң]] күші бар Жарлығы жарияланды. Осы уақыттан бастап Республиканың Президенті резиденциясының тұратын жері Ақмола және Алматы қалалары болып белгіленді. Жоғары мемлекеттік органдарды Ақмола қаласында орналастыру жөніндегі жұмысты ұйымдастыру үшін Қазақстан Республикасының мемлекетік комиссиясы құрылып, оған орталық және жергілікті атқарушы органдардың бұл мақсаттағы атқаратын қызметін үйлестіру құқығы берілді. Президент Жарлығы бойынша Республика үкіметі Ақмола қаласын абаттандыру жөніндегі бюджеттен тыс қаражатты жинақтау мақсатында “Жаңа астана” қорын ашты. 1997 жылы 20 қазанда Президент Н.Ә. Назарбаев Қазақстанның жаңа астанасы Ақмола қаласы болғанын ресми түрде жариялады. 1997 жылы 8 қарашада Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері мен Президент байрағын Алматыдан Ақмола қаласына шығарып салудың салтанатты рәсімі өтті. [[1997]] жылы 3 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Премьер-Министрінің кеңсесі [[Ақмола]]ға көшті. Сол жылғы 9 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Ақмолаға ресми түрде аттанды. [[1998]] жылы 6 мамыр күні Президент Жарлығымен Ақмола қаласының аты '''''[[Астана]]''''' болып аталды. Қаланың Қазақстан Республикасының астанасы ретіндегі ресми тұсаукесері [[1998]] жылы 10 маусымда болып өтті.<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы",5 том</ref>

1920 жылы Қазақстан Ресейдің құрамындағы автономиялы республика болып құрылған соң Орынбор бас қала болып жарияланды. Орынбор өлкесі ол кезде қазақ жерінің құрамдас бір бөлігі саналатын. Орынборда А.Байтұрсынов, С.Сейфуллин, Б.Қаратаев, М.Дулатов, М.Шоқай, Х.Досмұхамедов, ағайынды Сейдалиндер қазақ халқына шамшырақ болды. Алғашқы «Қазақ» газеті және «Айқап» журналы Орынборда басылды. 1924 жылдан бастап астана Орынбордан Ақмешітке көшірілді. Себебі, сол кезде Түркістан республикасы таратылып, Жетісу мен Сырдария облыстары ҚазАКСР-не қосылды. Соның нәтижесінде халық саны 35 пайызға артып, қазақ жері бұрынғы қалпына келтірілді. Сол кезде Ресей Орынборды өздеріне қосып алып, астаналарыңды өздерің таңдаңдар деген мәселе қояды. Қазақ зиялылары Ташкент немесе Түркістан қаласын таңдамақ болады. Алайда қазақ астанасының Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне көшуінен қауіптенген біреулер Түркістанды астана етуге кедергі жасап баққан екен. Сөйтіп, Орынбордан кейін астана ретінде сол кездегі уезд орталығы ғана болған Ақмешіт қаласына таңдау түседі. Астананы Орынбордан көшірудің басы-қасында жүрген Сұлтанбек Қожанов әлдебіреулердің өз туған жері Түркістанға бүйрегі бұрды деген әңгіме өрбімес үшін Ақмешіт қаласына тоқтаған деседі. Қазақстанның Астаналары» (Сен білесің бе?) деп аталатын кітапшаның авторы, тарихшы Ахмет Тоқтабаевтың айтуынша, қазақ интеллигенциясы Ташкентті астана қылмақ боп көшіп бара жатқанда Сталиннен «тоқтатылсын» деген бұйрық жетіп, жол бойындағы Ақмешіт қазақтың астанасы болып қалады. Ташкент үшін қазақ пен өзбек оқығандарының арасында үлкен айтыс жүрген. Сол Ташкентті өзбектерге алып беруге қып-қызыл коммунистер Фрунзе мен Куйбышев көп еңбек сіңірді дейді білетіндер. Сөйтіп, 1925 жылы наурыз айында Қазақстанның астанасы Орынбордан Қызылордаға көшті. Ол кезде Сыр бойының табиғаты өте бай еді, Сыр жағалаған ел ешуақытта қыстан жұтамай шығатын. Басқа елдер мен халықтарға Сыр десе, тоқшылық пен молшылық елестейтін. Қазаққа төрт жыл астана болған Қызылордада тұңғыш музыка театры ашылды. Онда Қалибек Қуанышбаев, Серке Қожамқұлов, Шара Жиенқұлова және тағы басқа өнер тарландары өзінің талантымен танылды. Атақты Түрксіб теміржолының салынуы астананы Алматыға көшіруге түрткі болды. Заң жүзінде 1927 жылы 3 сәуірде көшіру басталғанымен, 1929 жылы іске асырылды. Әуелгі кезде Алматыдан 120 шақырым жерде Іле өзенінің бойынан астана тұрғызылмақ болып, тіпті құрылысы басталған. Алайда инфрақұрылымнан жұрдай, жол торабынан алыс айдалаға астана салудың қисыны келмейтіні мәлім. Сөйтіп, 1929 жылы Қазақстан астанасы Қызылордадан Алматыға көшіп келді. Басын қар басқан Алатаудың етегіне орналасқан табиғатының сұлулығы жағынан сирек кездесетін Алматы қаласы сейсмикалық қауіптілігіне қарамастан Қазақстанның орталығы болуға лайық еді. Кеңес жылдарында сәулет өнерінің тамаша ескерткіштері болып табылатын опера және балет театрының үйі, Қазақстан қонақ үйі, Республика Сарайы, Әуезов атындағы академиялық театр, Орталық мұражай, Ғылым Академиясының бас ғимараты сияқты алып құрылыстар салынды. Алматыны бүкіл дүниежүзіне белгілі Медеу мұз айдынынсыз елестету қиын.

 

<references/>

 

[[Санат:Қазақстан]]

[[Санат:Елордалар]]