Алпарслан Түркеш: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Беттің барлық мағлұматын аластады |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Infobox_Politician
| name = Алпарслан Түркеш
| image = Alparslan türkeş.jpg
| width = 50px
| height = 50px
| birth_date = {{birth date|1917|11|25|mf=y}}
| birth_place = {{flagicon|BK}} [[Лефкоша]], [[Қыбыр]], [[Ұлыбританияның колониясы]]
| death_date = {{death date and age|1997|4|4|1917|11|25|mf=y}}
| death_place = {{flagicon|Türkiye}} [[Анкара]], [[Түркия]]
| residence =
| office = Түркияның вице-премьері
| order =
| term_start = [[Наурыздың 31]] [[1975]], [[Шілденің 21]] [[1977]]
| term_end = [[Маусымның 21]] [[1977]], [[Қаңтардың 5]] [[1978]]
| predecessor = [[Orhan Ferruh Eyüpoğlu]], [[Turan Güneş]], [[Zeyyat Baykara]]
| successor =[[Orhan Ferruh Eyüpoğlu]], [[Turhan Feyzioğlu]], [[Mehmet Faruk Sükan]]
| party = [[Milliyetçi Hareket Partisi]]<br />[[Milliyetçi Çalışma Partisi]]<br />[[Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi]]
| religion =
| spouse =
| children =
| website =
}}
'''Алпарслан Түркеш''' ([[1917]] жылғы [[қарашаның 25]]-і, [[Никосия]], [[Кипр]] – [[1997]] жылғы [[сәуірдің 5]]-і in [[Анкара]], [[Түркия]]) — [[түріктер|түрік]] [[ұлтшыл]] саясатшысы. Оны қолдаушылары ''«Başbuğ»'' (''«Жетекші»'') деп атаған..
<!-- Unsourced image removed: [[Image:Basbug028.jpeg|thumbnail|150pix|Алпарслан Түркеш]] -->
Ол Түркия саясатында әскери ретінде де, кейінірек саясатшы ретінде де көп із қалдырған кісі. Оның аты-жөні басында оның лақап аты болатын, 1934 жылы ол осы есімді өзінің ресми аты-жөні ретінде қабылдап алды. Оның бастапқы аты-жөнінің қандай болғаны нақты белгісіз. Кейбір түрік дереккөздерінде, мысалы ''Büyük [[Larousse]] Sözlük ve Ansiklopedisi'' энциклопедиясында оның туғандағы есімін Али Арслан деп көрсетеді. Оның жақын достары мен таныстары оны «Албай» («полковник») деп атайтын.
Ол [[1960]] жылғы [[мамырдың 27]]-сінде болған премьер-министр [[Мендерес, Аднан|Аднан Мендерестің]] үкіметіне қарсы ұйымдастырылған әскери төңкерістің кезінде атқарған ролі үшін танымал бола бастады. Алайда полковник Түркештің өзі сол әскери топтың ішінде болған төңкерістен кейін қуылды. Ол кейінірек «Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi» ('''CKMP''', Республикалық шаруалардың ұлттық партиясына) мүше болып, кейін оның төрағасына айналды. 1969 жылы CKM-нің аты [[Ұлтшыл әрекет партиясы|Milliyetçi Hareket Partisi]] (Ұлтшыл әрекет партиясы, '''MHP''') болып өзгертілді.
MHP-дағы кезінде ол өзінің [[Атсыз, Ниһал|Ниһал Атсыз]] секілді ізашарларының көзқарастарын қабылдап алып, оларды зор саяси күшке айналдырды. 1965 жылы Түркеш "Dokuz Işık Doktrini" (''Тоғыз жарық доктринасы'') атты саяси еңбек жазды. Онда ол өзінің ұлтшыл идеологиясының негізін құраған негізгі тоғыз қағиданы алға тартты. Ол тоғыз қағида мына: [[ұлтшылдық]], [[идеализм]], [[ахлақшылдық]], [[қоғамшылдық]], [[ғылымшылдық]], [[тәуелсіздікшілдік]], [[ауылшылдық]], [[прогрессившілдік]], [[популизм]], [[өнеркәсіпшілдік]], [[технологизм]].
Түркеш оңшыл бағыттағы ''Milliyetçi Cephe'' (Ұлтшыл Фронт) секілді үкіметтерде [[вице-премьер]] болып қызмет еткен.
Өмірінің кейінгі кезеңінде ол түрік дәстүрі бойынша қарт саясатшы ретінде құрметке бөленіп, түрлі партиялардағы басқа саясатшыларға жиі-жиі ақыл-кеңес беріп жүрді.
1992 жылы Алпарслан Түркеш президент сайлауының қарсаңында өзін ұлтшыл ретінде сипаттайтын [[Ельчибей, Абульфаз|Абульфаз Ельчибейді]] қолдау үшін [[Баку]]ға сапар шекті. Әзірбайжан президенті болып сайланған соң Ельчибей ішкі істер министрі етіп Анатолиядан бастап солтүстік Иран арқылы өтіп, Сібір, Қытай, Үндістанға дейінгі жерді қамтитын [[Пантүркизм|Ұлы Түркияны]] құрғысы келетін «[[Бозқұрттар]]» қозғалысының мүшесі [[Хамидов, Исгандар|Исгандар Хамидовты]] тағайындады. Хамидов Әрменістанға атом бомбысын тастау керек деген сөзінен кейін 1993 жылы қызметтен кетуге мәжбүр болды.<ref>{{fr icon}} [http://www.monde-diplomatique.fr/1997/03/LEE/8019.html "Les liaisons dangereuses de la police turque"], ''[[Le Monde diplomatique]]'', Наурыз 1997</ref>
Коммунистер солшыл бағыттағы қозғалыстарға қарсы болғаны үшін және түрік халқының тәуелсіздігін қорғағаны үшін Түркешті фашист және ұлтшыл деп атайды.{{Fact|date=Қаңтардың 2007}} Түркеш 'Ülkü Ocakları Kültür ve Sanat Vakfı' («Идеалистік мектептердің мәдениет және өнер қоры») қорының көрнекті жетекшісі болған. Ізбасарлары Түркешті түрік ұлтшыл қозғалысының ең жарқын бейнелерінің бірі ретінде қастерлейді.
== Сілтемелер ==
<div class="references-small">
<references/>
</div>
==Works==
*"Dokuz Işık"(''Тоғыз жарық'') (1965)
*"1944 Milliyetçilik Olayı"(''1944 жылғы ұлтшылдық оқиғасы'') (1968)
*"Türkiye'nin Sorunları"(''Түркияның мәселелері'') (1969)
*"Yeni Ufuklara Doğru"(''Жаңа көкжиектерге қарай'') (1972)
*"27 Mayıs - 13 Kasım, 27 Mayıs ve Gerçekleri"(''27 мамыр - 13 қараша, 27 мамыр және оның ақиқаттары'') (1977)
*"Temel Görüşler"(''Негізгі көзқарастар'') (1977)
# Ülkücülük; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1995.
# 12 Eylül Adaleti (!) : Savunma; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1994.
# 1944 Milliyetçilik Olayı; Hamle Yayınevi;
# Modern Türkiye ; İstanbul.
# Milliyetçilik Olayları; Berikan Elektronik Basım Yayım.
# 27 Mayıs ve Gerçekler; Berikan Elektronik Basım Yayım.
# 27 Mayıs, 13 Kasım, 21 Mayıs ve Gerçekler; İstanbul, 1996.
# Ahlakçılık; Berikan Elektronik Basım Yayım.
# Etik (Ahlak Felsefesi), Etik.; Bunalımdan Çıkış Yolu; Kamer Yayınları.
# Türk Edebiyatında Anılar, İncelemeler, Tenkidler, Anı-Günce-Mektup; İstanbul, 1994.
# Bunalımdan Çıkış Yolu; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1996.
# Dış Meselemiz; Berikan Elektronik Basım Yayım.
# İlimcilik; Berikan Elektronik Basım Yayım.
# Kahramanlık Ruhu; İstanbul, 1996.
# Temel Görüşler; Kamer Yayınları.
# Sistemler ve Öğretiler; İstanbul, 1994.
# Türkiye'nin Meseleleri; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1996.
# Yeni Ufuklara Doğru; Kamer Yayınları.
# Sistemler ve Öğretiler; İstanbul, 1995
{{start box}}
{{s-off}}
{{succession box |
before= [[Zeyyat Baykara]] |
title=[[List of Deputy Prime Ministers of Turkey|Deputy Prime Minister of Turkey]] |
years=Mar 31, 1975–Jun 21, 1977 |
after=[[Orhan Eyüboğlu]]<br>[[Turan Güneş]]
}}
{{succession box |
before= [[Orhan Eyüboğlu]]<br>[[Turan Güneş]] |
title=[[List of Deputy Prime Ministers of Turkey|Deputy Prime Minister of Turkey]] |
years=Jul 11, 1977–Jan 5, 1978 |
after=[[Orhan Eyüboğlu]]<br>[[Turhan Feyzioğlul]]<br>[[Faruk Sükan]]
}}
{{s-ppo}}
{{succession box |
before= [[Ahmet Oğuz]] |
title=[[Republican Peasant's Nation Party|Leader of the Republican Peasant's Nation Party (CMKP)]] |
years=Agu 1, 1965–Feb 8, 1969 |
after=renamed to MHP
}}
{{succession box |
before= renamed from CKMP |
title=[[Nationalist Movement Party|Leader of the Nationalist Movement Party (MHP)]] |
years=Feb 8, 1969–Apr 5, 1997 |
after=[[Devlet Bahçeli]]
}}
{{end box}}
{{DEFAULTSORT:Turkes, Alparslan}}
[[Санат:Тұлғалар]]
[[Санат:Түркия әскерилері]]
[[Санат:Түркия саяси партияларының жетекшілері]]
[[Санат:Түркия анти-коммунистері]]
[[Санат:1917 жылы туғандар]]
[[Санат:1997 жылы қайтыс болғандар]]
[[de:Alparslan Türkeş]]
[[en:Alparslan Türkeş]]
[[fr:Alparslan Türkeş]]
[[he:אלפארסלן טירקש]]
[[it:Alparslan Türkeş]]
[[ku:Alparslan Türkeş]]
[[nl:Alparslan Türkeş]]
[[ru:Тюркеш, Алпарслан]]
[[sv:Alparslan Türkeş]]
[[tr:Alparslan Türkeş]]
| |||