Қызылқұм арқары: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
11-жол:
[[Санат:Қуысмүйізділер]]
[[Санат:Қазақстанның Қызыл кітабына енген сүтқоректілер]]
==Статус==
I-ші санат. Мүмкін, Қазақстанда жойылған түрше, бірақ Өзбекстанда оның саны біртіндеп қалпына келуде. Халықаралық табиғат қорғау Одағының, Қазақстанның, Өзбекстанның [[Қызыл кітап]]тарына енгізілген.
==Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы==
Қазақстан [[фауна]]сындағы арқардың 5 түршесінің бірі.
==Таралуы==
Тамдытау, Нұратау, Ақтау, Малғызартауда және Түркестан тауының солтүстік етегінде мекендейді. Қазақстанда бұл [[арқар]] жоқ. Бірақ Нұрытау мен Ақитаудан біздің республика территориясына Қарақтау мен Қойтасқа енеді.
==Мекендейтін жерлері==
[[Қызылқұм]] арқары-тау жануары Нұратауда теңіз деңгейінен 2169 м дейін кездесе, ал Қызылқұм қыраттарында – 992 м дейін мекендейді. Қазірде бұл аудандарда таулардың орта және жоғарғы белдеулерінде кездесе береді.
==Саны==
ХХ-ғасырдың ортасына Қазақстанда Северцов арқары жойылып кетті. 1959 жылы Актау мен Нұратауда тек бірнеше жүзі ғана қалды. 1960 жылы Нұраты қорықшасын ұйымдастырғанынан кейін оның саны көбейе түсті. Өткен ғасырдың 60-90-шы жылдарында Өзбекстанда 800-ден 2500-ге дейін арқар саналса, оның 550-1200-дей; Нұраты қорығында болды, ал 2006 жылы қорықта 1500-дай бұл жануарлар тіршілік етті.
==Негізгі шектеуші факторлар==
Браконьерлердің заңсыз аулауы, тау жайылымдарынан үй малдарының ығыстыруы.
==Биологиялық ерекшеліктері==
Көктемде көбіне арпабас, қоңырбас, қияқ сияқты эфемерлершы қоректенсе, басқа маусымдарда көптылдық өсімдіктермен (дәнді дақымды шөптер, жүсан, көде, бидайық және т.б.) азықтанады. Жаздың ыстық күндерінде тастар қуысындағы көлеңкелерде, бұталар арасында тынығады. Жайылуға кешке шығады. Нұратауда күйлеуі қазан айының аяғымен желтоқсанның басында өтеді. Сәуір-мамырда төлдейді. 5 айдай буаз болады. 1-2 [[қозы]] туады. Жыныстық жағынан өмірінің екінші жылында жетіледі.
==Қолда өсіру==
Мәлімет жоқ.
==Қабылданған қорғау шаралары==
«Жойылып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер түрлерімен халықаралық сауда жасау Конвенциясының» 2-ші Қосымшасына енген. Өзбекстанда Нұраты қорығында қорғалады.
==Қорғауды керек ететін шаралары==
Мекендейтін жерлерінде арқары қорғауды күшейту және [[Ақтау]]да осы өте сирек кездесетін бағалы жануарды қорғау үшін [[қорық]] ұйымдастыру қажет. [[Қызылқұм]] арқарын қолда өсіруді де қолға алу керек.
==Зерттеу үшін ұсыныстар==
Қазақстан территориясына кіру мәліметтерін жинастыру керек.
==Әдебиеттер==
1. Бекенов, 1996; 2. Федосенко, 2000; 3. Байдавлетов, 2003; 4. Абдуназаров, 2003; 5. Бешко, 2007.
==Құрастырушы==
А.Б.Бекенов.
| |||