Дала қыраны: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Боттың үстегені: nv:Chʼah Diʼilii Bikéyahdę́ę́ʼ atsátsoh түзеткені: ru:Aquila nipalensis |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
20-жол:
Саны қалпына түсіп келе жатқан түр. [[Еуразия|Евразия]]ның, соның ішінде [[Қазақстан]]ның далалық және [[шөлейт]]ті аймақтарында кең тараған. Әсіресе [[Батыс Қазақстан]] мен құрғақ далалы тау бөктерлерінде көп болған. Жыртқыштармен күресу кампаниясынан кейін (50-60 жылдар) саны азайып кетті, екінші себеп - жоғарғы кернеулі [[электр]] таратү жүйелерінің сымдарында өлім-жітімге ұшырауы. Бұл қырандардың жердегі ұялары өте жеңіл бұзылады. [[Бүркіт]]терді және олардың ұяларын қорғауды насихаттау, сонымен қатар электр жүйесін жеткізетін тіректерді тиымды қорғаныш құрластармен жабдықтау қажет.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref>
==Статусы==
5-ші санат. Салыстырмалы түрде саны көп, бірақ шамалы жылдар бұрын ол күрт төмендеген
==Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы==
уыстың [[Қазақстан]] фаунасындағы төрт түрінің бірі.
==Таралуы==
[[Евразияның]] далалы және солтүстік шөлді аймақтары –[[Дунай]] өзенінің төменгі сағасынан [[Забайкалье]] мен Сары теңіз жағалауларына дейін, оңтүстікте Орта және Орталық [[Азияның]] шөлдеріне дейін кездеседі. Қазақстанда ұялау кезінде кең тараған, тек биік тауларда болмайды. Азияның оңтүстігі, Аравия және Африкада қыстайды <ref>1. Корелов, 1962</ref>.
==Мекендейтін жерлері==
[[Дала]], [[шөлейт]], сирек шөл (құмнан басқа) жерлер, бұлардың жер бедері [[жазық]] немесе сәл ойлы-қырлы болуы керек, сирек – аласа [[таулар]] не үлкен жоталардың бөктерлері <ref>Корелов, 1962 Дементьев, 1951 Ковшарь, Левин, Белялов, 1986</ref>
==Саны==
Республиканың батысында кәдімгідей, ал таралу аймағының басқа бөлімдерінде сирек. Мысалы, 1974-1983 жылдары Солтүстік Каспий өңірінде 2822 км автомаршрутта 389 қыран <ref>Шевченко, 1986</ref>, Батыс Бетпақдалада 1983 ж. 1035 км-де – 63, Орталық Бетпақдалада 1984 ж. 1123 км-де – бар-жоғы 2 құс есепке алынған <ref>Ковшарь, Левин, Белялов, 1986 Ковшарь, 1986</ref>. Қоректік жағдайы қолайлы болса тез шоғырлануға қабілетті <ref>. Фадеев, 1986</ref>.
==Негізгі әсер ететін факторлар==
[[Жыртқыш құстарға]] бәрінен көп антропогендік әсерлер теріс ықпал жасайды – [[адамдар]] ұяларының 62-85%-н бұзады <ref>Красная книга СССР, 1984</ref>, құстардың 10%-ы ЭТЖ-ң сымдары мен бағаналарында өлім-жітімге ұшырайды <ref>Шевченко, 1986 Harrison,1975</ref>. Жас құстар көбіне жолда автокөлікке соғылады, бағаналарда отырған көптеген қырандарды атады.
==Биологиялық ерекшеліктері==
Наурыз-сәуірде ұшып келеді, тамыз-қыркүйекте ұшып кетеді. Ұясын [[жерге]], аласа бұталар мен жартастарға, маяға, сирек ағашқа және ЭТЖ-ң бағаналарына салады <ref>Корелов, 1962 Дементьев, 1951 Красная книга СССР, 1984</ref>. Сәуірдің бірінші жартысында 1-3 жұмыртқа туады, оларды ұябасары 45 күн шамасында шайқайды, балапандары қанатына 55 күнде отырады <ref>Красная книга СССР, 1984</ref>. Қорегінің негізін әртүрлі саршұнақтар құрайды.
==Қолда өсіру==
[[Қазақстан]] хайуанаттар парктерінде 20-ға жуық [[құс]] ұсталады, бірақ көбеймейді.
==Қабылданған қорғау шаралары==
[[Науырызым]], [[Үстірт]], [[Қаратау]], [[Алакөл]] және [[Қорғалжын]] қорықтарында қорғалады.
==Қажетті қорғау шаралары==
Тұрғындар арасында үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу және мемлекеттік аңшылық инспекциясы жағынан дала қырандарының оңай алынатын ұяларын жаппай бұзуды қатал қадағалау. ЭТЖ-ң бағаналарын тиімді қорғау құралдарымен жабдықтау. [[Бетпақдалада]] қорық және бұл түрдің орналасуы өте жоғары болатын Батыс [[Қазақстанда]] қорықшалар ашу
==Зерттеу жөніндегі ұсыныстар==
[[Ұя]] салу дағдыларын өзгерту жайында эксперименттер жүргізу.
==Құрастырушы==
Р. Г. Пфеффер.
==Gallery==
Line 29 ⟶ 70:
</gallery>
== Дереккөздер ==
<references/>
| |||