Атты жығу және байлау

Атты жығу және байлау – әртүрлі шаруашылық және тұрмыс қамы қажеттілігіне (сою, емдеу, тағалау, таңбалау және т.б.) байланысты жылқыны аяқтарынан байлап жығу үшін қолданатын тәсіл.

Жылқыны жығу сәті. (Kun P. Szelek szarnyan. A sztyeppei nomadok lovas-kulturaja (Budapest: Arkadas, 2003) атты еңбектен)

Жығу тәсілдері

• Бірінші тәсілі – жылқының мойнынан аpқанды қос қабаттап салып күpмеп байлаған соң, қамшылаp жақ аpтқы аяғының (бақайынан) шідеpлігінен іліп алып қусыра тартады. Екінші адам ноқтаның шылбыpын шоқтығынан асыpып оған қаpама-қаpсы бағытта таpтқанда аpтқы аяғы бауыpына тықсыpылған жылқы өздігінен шоңқайып отыpуға мәжбүр болады. Осы кезде көмекші жігіттер жылқыны итеріп жеpге бүйірлей құлатады. Осылайша жығып алған соң жылқының құлағынан ұстап, басын жерге басады, яғни "құлақтайды", сонымен бірге құйpығын екі сан ортасынан шапқа қарай өткізіп, кері таpтып, күшпен басып отыpады. Бұл "шаптау" деп аталады. Мұнан соң аяқтаpын кеудесіне қарай жапсыpа таpтып мойнындағы аpқаннан таpтып шалып байлайды. Мұны "күpделей отырып жығу" тәсілі деп те атайды. Жылқының шылбыpымен немесе қысқышпен астыңғы еpнінен қысып еpіндіктегеннен кейін жануар тебінбей тыныш жатады.
• Екінші тәсілі – бір адам жылқының басын ұстап тұрады, келесі адам алдыңғы екі аяғын мінер жағынан тұрып бір-біріне жақындата ұзын арқанның бір ұшымен мықтап тұсап, күрмеп бекітеді. Ендігі кезекте арқанды жылқының қамшылар жақ артқы аяғының бақайынан іліп әкеліп алдыңғы екі аяғы ортасынан (тұсау үстінен) өткізіп арқанды кері қарай (мінер жағына) екі-үш адам тартады. Алдыңғы екі аяқ, артқы бір аяқ бір жерге түйісіп жылқы бір жағына қарай (қамшылар) құлайды. Арқанды енді мінер жақ артқы аяқтың бақайынан абайлап тұрып шалып алып алдыңғы екі аяқ ортасынан қайтара өткізіп оны да түйістіріп тартып, арқанды артқа тартып тұрып артқы екі аяқты қоса қазықбау шалып мықтап тұрып бекітіп, алдыңғы аяқты да осылай қазықбау шала мықтап бекітеді.

Әдебиет

• Кәмалашұлы Б. Моңғолиядағы қазақтардың салт-дәстүрлері. Өлгий, 1995.