Аюжидек

Аюжидек (лат. Arctostaphylos) – орыс ормандарында кездесетін өсімдік түрі. Ботаниктер мен орманшылар аюжидекті кемсітіп ағаш тектес өсімдіктердің ең төменгі тобы бұташықтарға жатқызады. Көбінесе 1,5 м-ден аспайтын жатаған бұтақтарының бөрікбасы күңгірт-жасыл барқыттан тігілген жастыққа ұқсайды. Кейде аюжидектің шағын тоғайлары бір-бірімен жалғасып көп жерді қамтиды. Қысқа бұтақтарының бойында сопақша келген ұсақ жапырақтар орналасады.

Аюжидек
Arctostaphylos uva-ursi)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Asterids Сабы: Ericales Тұқымдасы: Ericaceae Кіші тұқымдасы: Arbutoideae Тегі: Arctostaphylos Adans.
түрлері
60 түрі белгілі

Мамыр айының алғашқы жылы күндері аюжидектің күңгірт-жасыл реңін, жаңа шыққан күлгін түсті гүлдері әшекейлейді. Құмыра тәрізденген гүлдері бұтақтың ұшында басын иіп тұрады. Гүлдердің құрылысы ерекше. Жеке гүлінің түбінде хош иісті шірне болады.

Бунақденелілер мен басқа жәндіктердің көмегінің арқасында тозаңданып, ұрықтанған өсімдікке енді сәннің қажеті жоқ. Кеше ғана көз қызықтыратын сәнді гүлдері солғын тартып солып қалады. Өсімдіктің ендігі қалған барлық күші түйін тастап, одан жеміс жасауға жұмсалады. Тамыз айында жемісі пісіп жетіледі.

Аюжидек қалың жапырағын түсірмейтін мәңгі жасыл бұташық. Бұл сыртқы құрылысы жағынан қызамықпен өте ұқсас. Екеуінің де әдемі сопақша келген қызыл түсті жемістерінің ішінде бестен тұқымы болады. Екеуі көбіне бірге өседі. Сондықтан қызамық пен аюжидекті шатастырып алу оп-оңай. Оның жемісінің ішінде үлкендігі бытыра оғындай ғана өте қатты сүйегі болады. Бұл екі жемісті дәмі арқылы айыруға болады. Қызамықтың жемісі шырынды және қышқылтым болса, аюжидектікі ұнның дәміне ұқсайды. Қызамықтың жапырақтары ұш жағы төмен қарап иіліп тұрады және бетінде қара нүктелері бар. Аюжидектің жапырағы иілмейді және бетінде қара нүктелері жоқ. Бір кезде аюжидек жемісін солтүстік халқы нанның орнына пайдаланыпты деген сөз бар. қазір оның шағын жемісі тағам ретінде ешкімді қызықтырмайды. Оның жапырағының құрамында эфир майлары, С дәрумені, илік заттар, арбутин және метиларбутин деген глюкозидтер, органикалық қышқылдардан - гал, хинна, эллага, урсол қышқылдары бар. Несеп жолдарының ауруын емдеу және дезинфекциялау үшін пайдаланады. Жапырағын жылына екі рет - өсімдік әлі гүлдеп үлгермеген көктемде және жеміс толық піскен күз кезінде жинайды.