Ағажай Алтай

Ағажай Алтай (кейде Ағажай-Алтай деп жазылады)— қазақ халық әні. «Ағажай Алтай» қазақтың тұрмыс–тіршілігін, салт–санасын жырлайтын байырғы ән.

Әннің тарихы

Бұл әннің тарихына келер болсақ, ХІХ ғасырдың соңында ХХ ғасырдың басында шыққан деген мәліметтер бар. Әннің шығу тарихы өте арыда болуы керек, өйткені «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» тарихи оқиғасы кезіндегі қазақтың басына төнген қатерді жырлайды. Бұл – көп бұрмалауға ұшыраған ән, сөзі бірнеше рет өзгерген. Соңғы кездері бұл әннің мәтіні ең алғашқы нұсқасымен айтылып жүр. Әннің негізгі нұсқасы Өр Алтайда туған. Бұл ән - Керей руының әні.

Кейбір деректерде өр Алтайдан ұзатылып, алыс жерге кеткен қыздың ағасы іздеп келгенде, қарындасы ағасын құшақтап, көрісіп айтқан әні делінеді. 1952 жылы Көктоғай деген ауданда Мәскен деген кісі сахнада бірінші рет орындаған. Әннің нақты авторы жоқ, дегенмен әнді шығарған адам ретінде бірер кісілердің аты аталады. Белгілі ғалым Жүкел Хамай ағамыздың дерегі бойынша, өр Алтайда өмір сүрген Атантаев Баби деген кісінің Зәмзәм деген қызы ұзатылып бара жатқанда, осы әуенді сыңсып айтқан екен. «Бұл ән ХІХ ғасырда бар сарын еді» дейді. Сол Зәмзәмнің сыңсыған әуені арқылы артынан қуғыншы жеткен көрінеді. Кейін қуғын - сүргін, шапқыншылықты көп көрген өр Алтай өңірінің халқы бұл әннің мәтініне өзгерістер енгізген деген дәйектер бар. Бұл Ағажай-Алтай әнін кіші «Елім-ай» деп айтуға келеді. Себебі бұл әнде де халықтың зары мен өкініші жайлы жырланады.

Ән мәтіні

Ағажай Алтай
Бірінші шумақ
Аппақ шыңы Ай сүйген асқар Алтай, Арайлы күн алтын нұр шашқан, Алтай!
Қайырма:
Ағажай, Алтайдай жер қайда-ай?!
2 шумақ
Анам болып әлдилеп, күндіз-түні, Бесігімдей тербеттің, жастан, Алтай.
Қайырма:
Ағажай, Алтайдай жер қайда-ай?!
3 шумақ
Мінген атым астымда телкүреңім-ой, Ел аралап, ән салып көп жүремін,
Қайырма:
Ағажай, Алтайдай жер қайда-ай?!
4 шумақ
Болсам егер дәрігер қолы жеңіл-ой, Жараланған емдейтін ел жүрегін,
Қайырма:
Ағажай, Алтайдай жер қайда-ай?!
5 шумақ
Екі торы ат белдеуге байламадым-ой, Бұл дүниенің өтерін ойламадым,
Қайырма:
Ағажай, Алтайдай жер қайда-ай?!
6 шумақ
Жастық дәурен барады арманда өтіп-ой, Қол ұстасып өзіңмен ойнамадым,
Қайырма:
Ағажай, Алтайдай жер қайда-ай?!

Сыртқы сілтемелер

• http://mongolianislam.mn/kz/?p=2596(қолжетпейтін сілтеме)
• http://kazaitys.kz/kz/article/view?id=487 Мұрағатталған 6 наурыздың 2016 жылы.