Ақ алабота

Ақ алабота (лат. Chenopodium album) — өте кең таралған Қызылқұйрық тұқымдасының біржылдық арамшөбі .

Ақ алабота
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер (unranked) Қос жарнақтылар (unranked) Core eudicots Сабы: Caryophyllales Тұқымдасы: Қызылқұйрық тұқымдасы Тегі: Chenopodium Түрі: C. album
Екі-есімді атауы
Chenopodium album L.

Ақ алабота – кәдімгі арам шөп; жол жиегінде, егістіктерде кездеседі. Қазақстанның биік таулы жерлерінен басқа барлық аудандарда өседі, сондықтан космополит деп те атайды. Бұл бір жылдық шөптесін өсімдік. Ақ алабота тік сабақты, көлденең кесіндісінде бес қырлы, жапырақтары өте жиі тармақталған; сабаққа кезектесіп, кейбіреулерінде қарама-қарсы орналасады, жапырақтарының пішіні әр түрлі. Жапырақ беттерінде ақшыл дақтары болады. Бұлар бір үйлі, қосжынысты гүлді өсімдіктер. Кейбіреулері екі үйлі. Көріксіз майда гүлдері шоқ-шоқ болып топтанып, масақ тәрізді гүл шоғырын құрайды. Гүлсерігі бес тостағанша жапырақшадан тұрады, андроцейінде бес аталығы, гинецейінде екі аналығы болады. Тұқымы тығыз қабықты, бозғылт қара түсті, жылтыр болып келеді. Бозғылт тұқымдары – ерте, түсі қарасы – кеш піседі. Жемісі – тұқымша.

Гүл формуласы: Р(5)А(2)G(2)

Топырақтағы қоректік заттарды, әсіресе азот, калий, фосфорды кіндік тамырымен бойына сіңіреді. Ұзын сағақты, жұмыртқа пішінді жапырақтары өркенге кезектесіп орналасады.

Ақ алабота жаз бойы гүлдейді. Өте көп тұқым береді, кейде бір өсімдіктер егілген жерде ақ алаботаның тұқымдары егісті жинап алғанға дейін шашылып үлгереді. Сөйтіп егістікті арамшөп басып, топырақты құнарсыздығынан айырады және зиянды бунақденелілердің жасырынуына жағдай жасайды. Ақ алаботаның пайдалы жақтары да бар. Кейбір елдер оның жас жапырағын шпинат тәрізді көкөніске пайдаланады. Қазақтар алаботаны өртеп, күлінен сақар алған және оны сабын жасауға пайдалана білді.

Солдан оңға: Жапырағы. Гүлдері. Дәндері 1,5 мм.

Таксономиясы және биологиялық түр ішіндегі жіктелуі

Кейбір түршелері

• Chenopodium album var. album
• Chenopodium album var. centrorubrum Makino — разновидность с Дальнего Востока,
• Chenopodium album var. missouriense (Aellen) Bassett & Crompton — североамериканская разновидность.
• Chenopodium album var. striatiforme Murr
• Chenopodium album var. reticulatum (Aellen) Uotila

Синонимдары

• Anserina candidans (Lam.) Montandon
• Atriplex alba (L.) Crantz
• Atriplex viridis (L.) Crantz
• Blitum viride (L.) Moench
• Botrys alba (L.) Nieuwl.
• Botrys pagana (Rchb.) Lunell
• Chenopodium agreste E.H.L.Krause
• Chenopodium bernburgense (Murr) Druce
• Chenopodium bicolor Bojer ex Moq.
• Chenopodium borbasiforme (Murr) Druce
• Chenopodium borbasii F.Murr
• Chenopodium browneanum Schult.
• Chenopodium candicans Lam.
• Chenopodium catenulatum Schleich. ex Steud.
• Chenopodium concatenatum Willd.
• Chenopodium ×densifoliatum (Ludw. & Aellen) F.Dvorák
• Chenopodium elatum Shuttlew. ex Moq.
• Chenopodium glomerulosum Rchb.
• Chenopodium laciniatum Roxb.
• Chenopodium lanceolatum Muhl. ex Willd.
• Chenopodium lanceolatum R.Br., nom. inval.
• Chenopodium leiospermum DC.
• Chenopodium lobatum (Prodán) F.Dvorák
• Chenopodium missouriense Aellen
• Chenopodium neglectum Dumort.
• Chenopodium neoalbum F.Dvorák
• Chenopodium opulaceum Neck.
• Chenopodium ovalifolium (Aellen) F.Dvorák
• Chenopodium paganum Rchb.
• Chenopodium paucidentatum (Aellen) F.Dvorák
• Chenopodium pedunculare Bertol.
• Chenopodium probstii Aellen
• Chenopodium pseudoborbasii Murr
• Chenopodium riparium Boenn. ex Moq.
• Chenopodium serotinum Ledeb., nom. inval.
• Chenopodium subaphyllum Phil.
• Chenopodium superalbum F.Dvorák
• Chenopodium viride L.
• Chenopodium viridescens (St.-Amans) Dalla Torre & Sarnth.
• Chenopodium vulgare Gueldenst. ex Ledeb.
• Chenopodium vulpinum Buch.-Ham., nom. inval.
• Chenopodium zobelii Murr ex Asch. & Graebn., nom. inval.
• Chenopodium zobelli A.Ludw. & Aellen
• Vulvaria albescens Bubani