Ақ киімді, денелі, ақ сақалды...

«Ақ киімді, денелі, ақ сақалды...» («Қыс») - Абайдың 1888 ж. жазған, табиғат мезгілін суреттеуге арналған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 6 шумақтан тұрады, көлемі 24 жол. Ақын орыс әдебиетінің суреттеу әдістерін үлгі еткен. Онда «Қыс» жанды бейнеде («Ақ киімді, денелі, ақ сақалды, Соқыр-мылқау танымас тірі жанды», «Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып», «Бұлыттай қасы жауып екі көзін») суреттеледі. Сырт портретінің қаһарлы, үрейлі көрінгеніне қоса ісі де қорқынышты елестейді. Қыс қаһары («Дем алысы - үскірік, аяз бен қар», «Басын сіліксе, қар жауып, мазаңды алды», «Борандай бұрқ-сарқ етіп долданғанда», «Алты қанат ақ орда үй шайқалды») да оның әрекетті қимылын толықтыра түсуге құрылған. Табиғаттың әсем сыртқы көрінісін суреттегені болмаса, қазақтың ұлттық әдебиетінде бұрын жанды, әрекетті, қозғалмалы қалыпта бейнелеу дәстүрі болмаған. Бүл жағынан, өлең - Абайдың жаңалығы. Онда Н. А. Некрасовтың әсері («Мороз - красный нос») танылады. Қыс бейнесін ақын қазақ ұғымына лайықтап, ұлттық бояуы айқын табиғи суреттермен толықтырады. Оны кәрі құдаға теңеу, қаһарынан алты қанат ақ орданың шайқалуы - таза ұлттық бейнелер. Өлеңдегі қазақ өмірінің шынайы суреттері қыс суретін, оның қаһарлы, аязды бейнесін толықтыра түседі. Қысты «әуес көріп жүгірген жас балалар», «беті-қолы домбығып үсік шалған», «бет қарауға шыдамай теріс айналып», «шидем мен тон қабаттап киген малшы», «қар тепкенге қажымас қайран жылқы», «қыспен бірге тұмсығын салған қасқыр» еске алынады. Ақын қыс қаһарына шыдамдылық көрсетіп, ант ұрған кәрі шал - қысқа шығын бермеңдер, «соныға малды жайып күзетіңдер» деп, сөзін малшыларға арнаумен аяқтайды. Бүл - табиғат алдындағы адамның құдіретін, ісін танытарлық ойдың белгісі. Жалпы «Қыс» Абайдың басқа да табиғатты жырлаған өлеңдері сияқты, жанды пейзажға ғана емес, сонымен қатар әлеум. мағынаға толы, оның демократтық, халықтық пікірін аша түсетін шығарма болып табылады. Реалистік сурет пен өмір шындығының қабысуы Абай поэзиясының азаматтық пафосын толықтырады. Өлең 11 буынды қара өлең үлгісімен жазылған. Алғаш рет 1909 ж. С.Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Негізі Мүрсейіт қолжазбаларынан алынған. Өлеңнің әр жылдардағы басылымдарында айырмашылықтар да бар. Мыс., 1909 жылғы жинақ пен Мүрсейіт қолжазбаларында, 1945, 1957 жылғы басылымдарда өлеңнің 11- жолы «Борандай бұрқ-сарқ етіп долданғанда» делінсе, 1933, 1939, 1977 жылғы жинақтарда «Бурадай бурқ-сарқ етіп долданғанда» деп берілген. 1909, 1933, 1939, 1957 жинақтарда 16-жол «Бет қарауға шыдамай теріс айналды» болса, Мүрсейіт қолжазбаларында, 1945, 1948 жылғы жинақтарда «Бет қарауға шыдамай сырт айналды» болып жазылған. 1909, 1939, 1945, 1948 жылғы жинақтарда 18-жол «Титығы құруына тез тақалды» болса, Мүрсейіт қолжазбаларында, 1957, 1977 жылғы жинақтарда «Титығы құруына аз-ақ қалды» делінген. 1909 жылғы жинақ пен Мүрсейіттің 1905 жылғы қолжазбасында 4-жол «Басқан жері сықырлап келіп қалды» деп жазылса, Мүрсейіттің 1907, 1910 жылғы қолжазбаларында «Басқан ізі сықырлап келіп қалды» болып өзгерген. Өлең ағылшын, орыс, белорус, украин, татар, ұйғыр, қырғыз, қарақалпақ, өзбек, азербайжан, армян, башқұрт тілдеріне аударылған