Ақ тораңғы

Тораңғыл (лат. Populus pruinosa) — талдар тұқымдасының терек тегіне жататын, таралу аймағы тарылып, саны қысқарып бара жатқан түр.

Ақ тораңғы
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Жабық тұқымдылар Табы: Қос жарнақтылар Сабы: Malpighiales Тұқымдасы: Талдар Тегі: Populus Тарауы: Populus Түрі: P. tremula
Екі-есімді атауы
Populus tremula L.

Таралуы

Сырдариядан Ілеге дейінгі Қазақстанның оңтүстігіндегі өзен аңғарларында сақталған, торғай типті ылғал сүйгіш үштік дәуір ормандарының қалдығы. Республика жерінен тыс Орта Азияның оңтүстік аудандарында, Иран мен Батыс Қытайда кездеседі.

Ботаникалық сипаттамасы

Шөл мен тұзға төзімді бағалы ағаш. Өте тез өседі, 5 жылда биіктігі 4-5 метрге жетеді. Тұзды аңғарлардың жағалауларының ең жақсыф табиғи құрғатқышы. 15 жылдық ағаштық бүкіл өсу кезеңінде 20 тонна суды буландыратыны анықталды. Сондықтан қалың отырғызылған ағаштарды (бір гектарда 20 мың көшетке дейін) «биологиялық құрғатқыш» есебінде пайдаланады.

Сонымен қатар тораңғыл судың жайылуы мен басуына төзімді болғандықтан, жағаларды ең жақсы бекітуші болып табылады. Шашырап аздан өседі, сайлар мен өзен жағалауларында (Желтұраңғы сайы мен Шарын өзенінің аңғары) сирек өскен ақшыл тоғайлар түзеді.

Өте сәнді ағаш, шөл көрінісінің нағыз әшекейі. Өрт пен кесуден зардап шегеді, жаңа шығып келе жатқан өскіндері малды шектен тыс жаюдан құрып кетеді. Шөлді аудандарындағы елді мекендерді көгалдандыруда өте бағалы ағаш болып табылады. В.И.Запрягаева (1978) тораңғылдың тұқымынан көшет өсіріп, көбейту әдісін сипаттап жазды.

Жемістері сарғыш түске енгенде, яғни пісіп жетілудің алғашқы кезеңінде жинайды (маусымның соңында). Оны дәке қалқасында кептіріп, арнайы елекпен тазалау арқылы, тазаланған тұқым алады. Оның беті топырақпен жабылмай, өте ылғал терең жүйектерде егіледі. Екі тәуліктен кейін көктеп шығады, оны 10 күн бойы қатты суару керек. Биіктігі жарты метр бір жылдық көшетті тұрғылықты орнына отырғызады. Алтынемел және Шарын ұлттық парктерінде қорғалады.