Аӊ тәрізді кесірткелер

Аӊ тәрізді кесірткелерден (Тһеrоmоrрһа) сүтқоректілердің алғашқы өкілдері шыққан.

Аң тәрізділер тас көмір дәуірінің соңында пайда болып, перм дәуірінде көбейіп алуан түрі тіршілік еткен. Отряд болып бөлінген, қарапайым құрылысты пеликозаврлар (Реlусоsаurіа) котилозаврларға өте жақын болған. Өйткені екеуінің де омыртқалары екі жағынан ойылыңқы және кұрсақ қабырғалары сақталған. Тістері альвеолда орналасқан. Басқа рептилилерде болмайтын, самай сүйектерінде ояздары болған. Сырт пішіні кесірткелерге ұқсас, дене ұзындығы 1−2 м болатын организмдер. Перм дәуірінің орта кезінде пеликозаврлардың орнына олардан гөрі жақсы дамыған, аңтістілер (Theriodontia) пайда болған. Олардыӊ тістері азу, күрек тістерге жіктелген, екінші реттегі сүйекті таңдай қалыптасқан. Шүйде сүйегі екіге бөлінген, төменгі жағы негізінен тістер бекитін сүйекке айналған. Шынтақтары артына қарай иілсе, тізелері денесінің алдына қарай иілген. Мұның өзі аяқтарын құрсағының астына жинап алуға мүмкіндік туғызады. Басқа рептилилерде мұндай ерекшелік кездеспейді. Сөйтіп, қаӊқасында сүтқоректілерге ұқсас көптеген белгілер пайда болған. Аң тәрізділердің көпшілігі жыртқыш, мысалы иносгранцевия (Inostransevia alexandrovi). Ал, кейбір түрлері өсімдіктермен және жануар тектес азықтармен қоректенген. Циногнатус (Cynognathus) деген түрлерінің денесінде бірнеше прогрессивті белгілер болған. Триас дәуірінде аңтістілер көп тараған, бірақ жыртқыш ди- нозаврлар оларды қырып жіберген. [1]

Дереккөздер

өңдеу
  1. Омыртқалылар зоологиясы. Мектеп баспасы, Алматы, 1970