Бади ул-Замани Джазари

Бади ул-Замани Джазари өткен ғасырлардағы ең белгілі мұсылман механигі болып саналады. Ол хижраның 6 ғасырының соңы 7 ғасырының басында өмір сүрген.

Механика ғылымындағы Джазаридің еңбегі теория және практика назарынан зерттеушілер көңіліне түсіп, ол инженерлер басшысы атқа ие болады. Ол теория саласындағы хабардар болуынан және іс-жүзіндегі тәжірибелері дәлелінен белгілі болды. Джазари өз саласында – дарын еді. Ол ең шиелі, бірақ ең нақты құралдарды сипаттады. Бұл мұсылман ғалым тәжірибені маңызды санап, ғылымды тәжірибесіз қабылдамаған.

Джазаридің жетістіктері мұсылман инженерлері мен Исламға дейінгі Үндістан, Иран және Бейн уль Нахрейн секілді өркениеттердің жетістіктерінің бір бөлімі. Джазари өзіне дейінгі мұсылман инженерлерінің білімі мен тәжірибесін жақсы меңгеріп, бу мен жұмыс жасайтын машиналар мен отының ішінен пайдаланатын моторлар секілді механикалық және гидравликалық құралдар ойлап шығарған. Осы уақытта да оның жаңашылдығынын ықпалын механика ғылымында байқауға болады.

Джазаридің ғылым мен амал арасындағы қарым-қатынасқа арналған кітабы – бұрынғы ғасырлардағы механикалық және гидравликалық құралдар туралы ең жақсы кітап. Бұл кітапта теория мен оның іс жүзінде қолдану әдістерінің арасында тығыз байланыс бар екені жақсы байқалады. 20-шы ғасырдың бірінші онжылдығында Видман және Гавзер секілді германиялық математиктер бұл кітаптың маңыздылығын түсініп, өздерінің ғылым тарихы туралы мәліметтерінде оның кйбір бөлімдерін аударған. Кейін Джазаридің кітабы Дональд Гиль арқасында аударылып, басылып шықты. Содан соң 1979 жылы сириялық ғалым Ахмад Юсеф әл-Хасан бұл кітаптің толық арабша мәтінің басып шығарды. Айта кететін жәйт, Джазари кітабінің парсша аудармасы Теһранда шаһид Мутахари атындағы жоғары мектеп кітапханасында бар.

Джазаридің белгілі кітабі әртүрлі құралдарды сипаттау себебінен құнды кітап саналады. Әрине, Джазари секілді зерттеушілер мен инженерлердің жетістіктерін еуропалық ғалымдарды мойындауға мәжбүр болған. Үлкен тарихшы Джордж Сартон Джазаридің кітабі туралы: "Бұл кітап – толық кітап, оны мұсылмандар кітаптары арасында маңызды деп айтуға болады,"- деп жазған.

Джазаридың кітабінда әртүрлі жаңашылдықтар туралы жазылған. Оның ішінде су сағаттар, пілте сағаттар, қан алатын құралдар, суды жоғары көтеретін машиналар мен басқа да құралдар туралы мәліметтер табуға болады. Бүгінгі өнеркәсіпшілер оның түсініктемелеріне сүйеніп, өнеркәсіпте қолданылатын кейбір құралдардың жұмыстарын жеңілдете алады. Осы уақыттағы мамандардың пікірінше, Джазари жобалаған машиналардың бірі "Механика" ғылымын кемел етуге өз үлесін қосты.

Джазари пайдаланған кейбір құралдар мен әдістерді жаңа инженерлік әдістер деп санауға болады. Осыдан біраз уақыт бұрын Джазари теориялары бойынша жасалған бірнеше өнеркәсіптік құрал, атап айтқанда насос, қан алатын құрал және үлкен су сағат Лондонда өткен Ислам әлемінің фестивальдерінің біріне жіберілді.