Балқадиша әні

"Балқадиша" әні — қазақтың ұлы күйші-композиторы Ақан сері Қорамсаұлының мәңгілік мұрасы. Бұл ән нәзік сезім мен қазақ қызының сұлулығын жырлаған ерекше туынды ретінде танымал.

1988 жылы Қайролла Жүзбасовтың құрастыруымен "Өнер" баспасынан жарық көрген кітапта "Балқадиша" әнінің үш нұсқасы ұсынылған. Бұл туынды қазақ музыка мәдениетінің баға жетпес бөлігі болып саналады.

Әнді алғаш орындап, ел арасына таратқан тұлғалар қатарында аты аңызға айналған Әміре Қашаубаев, Ғарифолла Құрманқалиев, Жүсіпбек Елебеков сынды қазақтың әйгілі әншілері бар. Кейінірек Қайрат Байбосынов, Рамазан Стамғазиев, Гаухар Әлімбекова және "Жігіттер" тобы секілді өнерпаздар да өз репертуарларына енгізіп, жаңа өңдеулерде халыққа жеткізген.

Тарихы

Бұл ән қазақтың әйгілі әнші-ақыны Ақан сері Қорамсаұлы мен Қадиша қыздың арасындағы ерекше кездесуді суреттейді. Ақан сері өз заманының өнерімен халықты тәнті еткен тұлға, алайда кейбір қауесеттер оның бойында ерекше күш-қуат бар екендігі туралы алып-қашпа сөздер тудырған. Осы себептен, тойға келген жұрт Ақан серінің қасында отыруға батылы бармайды, бұл қалың елдің көңілін біршама басып тастайды.

Осы мезетте Қадиша қыз өзінің батылдығын көрсетіп, "Сері-ағамның жанына мен отырайын" деп алдыңғы қатарға жайғасады. Оның бұл әрекеті Ақан серінің көңілін көтеріп, шабытын ашқандай болады. Олар бірге ән айтып, тойды жандандырады. Бірақ мерекенің қызығы ұзаққа созылмайды: Қадишаның ағалары бұл жағдайды біліп, қарындасын алып кетуді талап етеді. Алайда Қадиша орнынан қозғалмайды, ал Ақан да оны жібергісі келмейді. Екеуінің арасында қимастық сезімі пайда болғандай әсер қалдырады.

Қадиша қайтуға жиналғанда, Ақан сері өзінің домбырасын алып, Қадишаның әсемдігі мен жан сұлулығын суреттейтін әнді шырқайды. Ақанның әніне шабыт берген сол бір кездесудің өзі Қадишаның сұлулығы мен оның батыл жүрегін ұлықтайды. Алайда Қадишаның әкесі Ыбырай қызының Ақанның қасында отырғанын естіп, оны дереу қайтаруға бұйрық береді.

Бұл оқиға Ақан сері мен Қадишаның арасындағы қимастықты, сонымен қатар қазақ мәдениетінде әннің ерекше орын алатынын көрсетеді. Ақан серінің Қадишаға арнаған әні қазақ халқына ұмытылмас мұра болып қалды.

Әннің сөздері

Қызы едің Ыбырайдың Балқадиша!
Өзенді өрлей біткен, шіркін-ай, тал - Қадиша!
Сексен қыз керуенге шыққан кезде,
Ішінде қара басың, па, шіркін, хан Қадиша!

Дегенде Балқадиша, Балқадиша,
Бұралған белің нәзік, шіркін-ай, тал – Қадиша!
 Бір емес, екі жеңгең келіп отыр,
Рұқсат бізден сізге, амал не, бар, Қадиша!

Дегенде Балқадиша, Балқадиша, 
Боларсың біздің сөзге, дүние-ай, зар Қадиша! 
Бұлаңдап асау тайдай жүрген басың, 
Боларсың қандай жарға, дүние-ай, жар Қадиша! 

Басынан Жыландының құлағаным,
Кекілін телжиреннің, шіркін-ай, сылағаным. 
"Кетті" деп Балқадишаны естігенде, 
Құшақтап құз-жартасты, шіркін-ай, жылағаным!

Сілтемелер

1. http://szh.kz/365024/%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D1%88%D0%B0-%D3%99%D0%BD%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3-%D1%81%D3%A9%D0%B7%D1%96-%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BA-%D0%B5%D0%B4%D1%96(қолжетпейтін сілтеме)
2. http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D2%9B%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D1%96#.D0.A8.D1.8B.D2.93.D0.B0.D1.80.D0.BC.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B
3. http://massaget.kz/layfstayl/madeniet/music/978/