Батырлық ертегілер

Батырлық ертегілер - қазақ ауыз әдебиетінің негізгі жанрларының бірі, көбінесе, өлеңмен, кейде қара сөзбен де айтылатын көркем шығарма.

Қиял-ғажайып ертегілері сияқты батырлық ертегілердің көпшілігі ежелгі замандарда пайда болған. Қиял-ғажайып ертегілерде көбіне мифтік, таңғажайып оқиғалар баяндалатын болса, батырлық ертегілерде кейіпкер дара мадақталып, батырлардың ерлік істері барынша әсірелеу түрінде көрсетіледі. Батырлық ертегілердің негізгі тақырыптары - сүйген адамына қосылу жолында шексіз ерлік көрсету, неше түрлі құбыжықтармен, жалмауыздармен соғысу, елі үшін жаудан кек алу. Баяндау кезінде сол фантастикалық мақұлықтар бейнесіне, табиғаттың дүлей күштеріне, жауласушы жақтың тұрмыс-тіршілігіне, іс-әрекетіне түсініктемелер беріледі.

Батырлық ертегілердің бәрі бірдей ерте заманда туған жоқ, кейбіреулері кейін пайда болып, көбіне батырлық жырлардың прозалық түріне айналып отырды. Олардың негізгі арқауы бұрынғыдай дию, перілермен алысу емес, керісінше, қазақ батырларының сыртқы жаулармен соғысуы, ру-тайпалардың өзара талас-тартыстары сияқты оқиғаларға құрылды.

Батырлық ертегілердің өзіне тән стильдік ерекшеліктері бар.

• Біріншіден, мұнда қиял-ғажайып ертегілерге қарағанда, суреттеу элементтері басым.
• Екіншіден, кеңінен баяндалатын нәрсе - кейіпкердің жаумен жекпе-жек соғысы.
• Үшіншіден, қара сөзден гөрі өлеңмен баяндау жиі кездеседі, демек, ырғақ пайда бола бастайды.

Сонымен бірге, көп жағдайда батырлық ертегілер батырлық жырларға да жақын. Ерлік көрсетіп үйлену, ел үшін кек алу, әр түрлі жауыздармен алысу - батырлық эпос дамуының кейінгі кезеңіне жататын тақырыптар. Мұндағы батырлар образы батырлық ертегілер негізінде дамыған. Ер Төстік, Керқұла атты Кендебай, Әлібек сияқты батырлық ертегі кейіпкерлерінің қасиеттері батырлық жырлар кейіпкерлері характерінде жиі ұшырасады. Бұдан біз батырлық ертегілер мен батырлық жырлардың тарихи сабақтастығын көреміз.