Баян (дастан)

Баян — тарихи дастан. Халық ақыны Көшен Елеуов 1939 жылы жазып, 1947 жылы қайта өңдеген. Дастанда Баян өңірінде болған 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс суреттеледі.

Шығармада бас кейіпкер - халық және осы наразылықты ұйымдастырушы ержүрек жігіттердің көтеріліс кезіндегі қам-қарекеті мен жазалаушы әскерге қарсы батыл іс-қимылдарын тізбектеп, суреттеп жырлау арқылы ұлт-азаттық күрес дәуірінің шындығы айқын көрсетіледі.

Дастан 15 тарауға бөлінген де, әр тарауға қойылған тақырып (“Баянның екі сыры”, “Болыс үйінде”, “Малшының сезімі”, “Тұңғыш төбелес”, “Аттаныс” және т.б.) сол тақырыпқа сай нақты сюжеттік оқиғаны өрбітеді, бір оқиға желісі екінші оқиға кезеңіне ауысқанда жырдың жалпы сюжет өрісінің дамуы қызықты да тартымды болып отырады. Дастанның өзіне тән сюжеттік, композициялық ерекшелігі бар: шығарманың соңғы бөлімінде көтерілістен кейінгі ел өмірінің екінші бір тың бейнесі айқын көрініп, жас ұрпақтың жаңа өмір орнатудағы айшықты істері сөз етіледі. Шығарма бұрын еш жерде жарияланбаған, өлең құрылысы он бір буынды қара өлең үлгісімен жазылған. Дастанның қолжазба нұсқасы Қазақстан Ғылым Академиясының Орталық ғылыми кітапханасы қорында сақтаулы тұр.