Бейбіт қатар өмір сүру
Бейбіт қатар өмір сүру – халықаралық дауларды шешуде соғысты қолданудан бас тартуға негізделген социалист және капиталист елдер арасындағы мемлекеттік қатынас; барлық елдер халықтарының соғысқа қарсы бейбітшілік үшін күресіне байланысты халықаралық аренадағы социлизм мен капитализм арасындағы тап күресінің ерекше формасы.[1]
Түсініктеме өңдеу
Бейбіт қатар өмір сүру бейбітшілік принципі мемлекет аралық соғыстан бас тартуды, даулы мәселелерді келіс-сөздер арқылы шешуді, тең құқықты, мемлекет арасындағы өзара түсінушілік пен сенімділікті, бір бірінің мүдделерін ескеруді, ішкі істерге араласпауды, өз елінің барлық мәселелерін дербес шешуге әрбір халықтың правосы бар деп тануды, барлық елдердің суверенитетін және территориялық тұтастығын барынша құрметтеуді, толық теңдік пен өзара тиімділік негізінде экономикалық және мәдени ынтымақты дамытуды қарастырады.
Бейбіт қатар өмір сүру негізі социалист революцияның лениндік теориясында өңдеу
«Социализм бірден барлық елде жеңе алмайды. Ол әуелі бір немесе бірнеше елде жеңеді де, қалғандары біраз уақыт буржуазиялық немесе буржуазияға дейінгі ел күйінде қала тұрады»
Соның салдарынан капитализмнен социализмге өту тұтас бір дәуірді қамтиды. Бейбіт қатар өмір сүру капитализм мен империалистік езушілікті мойындау емес, керісінше ол капиталист мемлекеттердегі антагонистік таптардың, езілген халықтар мен отаршылардың ара қатынасына, идеологиялық күреске шек қоймайды.
Бейбіт қатар өмір сүру социализм мен капитализмді келісімге келтіріп, идеологиялық күрестен бас тарту емес, идеология мәселелеріндегі әлеуметтік принциптерде келісім болуы мүмкін емес. Жұмысшы табы мен буржуазияның дүниеге қөзқарастарындағы бітіспес қарама-қарсылық олардың идеологиялық күрестің бол беретінін көрсетеді. Буржуазия идеологиямен келісімпаздық не «дел-дал болу» коммунизм жауларының позициясына қарай сөзсіз құлдырауға әкеп соғады. Идеялар арасындағы күрес – объективті және заңды құбылыс. Октябрь революциясы дүние жүзін қарама-қарсы капиталист және социалист екі жүйеге бөліп, адамзаттың капитализмнен социализмге өтуінің бүкіл дүние жүзілік тарихи дәуіріне жол ашты. Социалист және капиталист мемлекеттердің халықаралық қарым-қатынастары мен бейбіт қатар өмір сүру принциптерін В.И.Ленин тұңғыш рет тұжырымдап, теориялық жағынан дәлелдеді. Социализм мен коммунизм орнатудың экономикалық міндеттері баянды бейбітшілік жағдайды, капиталист елдермен экономикалық байланыстарды жан-жақты кеңейтуді талап етеді. Бейбіт қатар өмір сүру саясаты социалист қоғамның табиғатына тән, сондықтан да мұндай мүмкіндік жөніндегі лениндік қағида Совет Одағы сыртқы саясатының бірден-бір негізіне айналды. Социалист елдер арасындағы қарым-қатынас принциптері, сондай-ақ социалист елдердің отарлық езгіден азат болған мемлекеттермен қарым-қатынасы бейбіт қатар өмір сүру ұғымымен ғана қамтылып қоймайды. Социализм мен капитализм ұзақ уақыт бейбіт қатар өмір сүріп, экономикалық жарысқа түседі.[2]
Бұл – тарихи заңдылық. Алдымен дербес бір елде жеңіп шыққан социализмнің бұл күнде дүние жүзілік системаға айналуы және оның позицияларының мықтап нығаюы, халықаралық аренада антиимпериалистік саясат жүргізуші бірқатар дамыған мемлекеттердің пайда болуы, бұрынғы отар және жартылай отар халықтардың империалистік агрессияға қарсы шығып, ұлт-азаттық қозғалысқа белсене кірісуі, капитал елдеріндегі жұмысшы қозғалыстарының жеңістері – осының бәрі империализмнің айырылып қалған инициативаны қайтарып алуына, қазіргі дүниенің дамуын кері бұруына, социализммен бейбіт қатар өмір сүруден бас тартуына ырық бермей отыр. Жер жарында капиталист мемлекеттердің де, социалист мемлекеттердің де бір уақытта қатар өмір сүруі – даусыз фактіге айналған тарихи заңдылық. Дүние жүзілік антиимпериалистік күштердің біріккен тегеурінді қимылы қоғамдық құрылысы әр түрлі мемлекеттердің қатар өмір сүруін империалистерге еріксіз мойындатып отыр. Демек, кезінде В.И.Ленин атап көрсеткен бұл өтпелі дәуірде «өліп бара жатқан капитализм мен туып жатқан коммунизмнің арасындағы» (Шығ., 30-т., 93-б.) бірден-бір дұрыс бағыт – капитализм мен социализмнің өзара байланыс негізінде бейбіт қатар өмір сүруі. Бұл социалистік елдер қолдап отырған бейбіт қатар өмір сүру саясаты – бүкіл дүние жүзілік революция процестерді жеделдетін қуатты фактор. Бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүру жағдайында социализм өмірдің барлық саласында өзінің артықшылығын айқын көрсету арқылы бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында коммунистік идеялардың ықпалын күшейтеді. Жұмысшы табы мен ұлт-азаттық қозғалысының қазіргі кездегі революция проблемалары бейбіт қатар өмір сүрумен және дүние жүзілік термоядралық соғысқа қарсы күреспен тығыз байланысты.
Бейбіт қатар өмір сүрудің бес принципі өңдеу
Империализмнің күш-қуаты барған барған сайын әлсіреп, бейбітшілік пен прогресс мұраттарын көздеген социалистік система дүние жүзілік дамудың шешуші күшіне айналып отырған кезеңде, халықаралық қатынастарадың негізгі ретінде қалыптасқан принциптер.
- Соғысты мемлекеттер арасындағы даулы мәселелерді шешудің құралы деп қараудан бас тарту, бұл мәселелерді келіссөздер жүргізу жолымен шешу;
- Мемлекеттер арасында тең құқылық, өзара түсінісу, бір-біріне сенушілік, бір-бірінің мүдделерін есепке алу;
- Ішкі істерге араласпау, өз елінің барлық мәселелерін дербес шешуге әрбір халықтың құқығы бар деп тану;
- Барлық елдердің суверенитетін және территориялық тұтастығын барынша құрметтеу;
- Толық теңдік пен өзара тиімділік негізінде экономикалық және мәдени ынтымақты дамыту. Бейбітшілік принциптері Біріккен Ұлттар Ұйымы Уставына және көптеген халықаралық саяси документтер мен келісімдерге енгізіліп, осы заманғы халықаралық құқығын түбірлі принциптеріне айналды.[3]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІІ том
- ↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
- ↑ Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8
| Бұл мақаланың сәйкес санаты қойылмаған. |