Белорус халқының материалдық және рухани мәдениеті

Ұлттық киімдері

Белорустардың мәдениеті белорус халқының қалыптасуы барысында, XIV-XVI ғасырлардан бастап этностың өзгешелікке ие бола бастады. Тамыры жалпы шығыс-славян дәстүрлерінде бола отырып, оның сонымен қатар, өзіне тән айрықша ерешеліктері де бар. Айқын өзгешелік ұлттық киімдерінен де көрінеді, ондағы ерекше белгі – ақ түстің кең таралуы. Осы ерекшелікке байланысты белорус (яғни, бело - ақ) этнонимі шыққан болса керек. Жейделер, әйелдердің жазғы белдемшелері мен ерлердің шалбарлары ғана емес, сонымен қатар көп жағдайда сыртқы, жылы киімдер де ақ болып келді. Ерлердің костюмы ғасырлар бойында аз ғана өзгеріске ұшырады: етегі сыртқа шығарылған, ашық түсті тоқылған немесе өрілген белбеумен белбеуленген, оюмен өрнектелген жейде, кең пішілген кенептен немесе шұғадан тігілген шалбар, кейде сыртында жеңсіз киіледі. Әйелдер костюмы ерекше көркем болып келеді: ашық екі түсті немесе көп түсті, ұнамды – қара мен жасыл түстер қосылған қызыл және ақ түсті оюмен өрнектелген жұқа зығырдан тігілген жейде. Кенеп белдемшенің сыртынан жүнді немесе жартылай жүнді андарак – яғни, ала немесе торкөзді матадан тігілген белдемше киген. Міндетті атрибут – кестеленген немесе шілтермен көркемделген алжапқыш. Және тағы да осындай қосымша – жекелеген әдіспен пішілген барқыттан, қамқадан, атластан тігілген жеңсіз. Свита, жупандар, қой терісінен жасалған былғары киімдер – жылдың суық мезгіліне арналған сыртқы киімдер. Аяқ-киімдері – лапти, етіктер, ботиники, пима. Бас киімдері - әйелдерде өзгеше кенеп орамалдар, сабаннан тоқылған, дөңгелек кең өңірлі шляпалар, киіз және қой жүнінен жасалған шапкалар.

Ұлттық әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері

Басты отбасылық және қоғамдық мерекелер дәстүрлі әдет-ғұрыптармен бірге жүрді. Үйлену тойына құдалықтан бастап сенбіде жиналу, күйеу жігіт пен қалыңдықты ашытқыға отырғызу, бұрымды тарқату және сатып алу, қалыңдықты күйеу жігіттің үйіне шығарып салу кіреді, соңғы рәсім үшін арнайы каравай, яғни кесек нан пісіріледі. Баланың тууы да кеңінен тойланады –туған күн, шоқындыру, бұл рәсімдерде басты тұлғалар кіндік шеше, өкіл әке мен өкіл шеше болып табылады, әжесінің ботқасы таратылады, шоқындыру әндері айтылады. Жерлеу – жоқтау айтылатын рәсім, еске алуларда рәсімдік тағамдар – канцы, кутья, үзбек кеспе пісіріледі.

Күнтізбелік-жер өңдеу рәсімдері де әр алуан: рождестволық-жаңа жылдық святки-коляды, Пасха (Ұлы күн), бұларда христиандық және пұтқа табынушылық дәстүрлер бірдей құрметтеліп, тәртіп пен үстел жасауда өз өзгешеліктерін ұстанады. Мұндай мерекелердің арасында – жас көкпен көркемделетін көктемгі Семуха және Троица, от жағылып, шомылып, сиқырлы гүл ізделетін Купалье. Жазғы – зажинки мен дожинки – орақтың басталуы мен аяқталуы. Көктемгі және күзгі Ата-бабаларды еске алу күні – радуница (ата-аналар күні) және қазанның соңғы жексенбісіне келетін Аталар күні. Барлық рәсімдерге әндер, ән айту, діни өлеңдер кіреді.

Белорустық фольклор сонымен қатар өз дәстүрлерінде басқа да славян халықтарына ұқсас болып келеді. Батырлар туралы, жарқын өмір туралы аңыздар, ертегілер жайдары көңіл-күй сыйлайды. Сайқымазақтар театры, қуыршақтар театры – батлейка дәстүрлі болып табылады. Халықтық сәндік-қолданбалы өнер этникалық өзіндік ерекшелігімен белгіленеді: ағаш ою, қыш, шыбық, сабан тоқу, тігін ісі, кестелеу. Халықтық қолөнер бұйымдары дәстүрлі түрде белорустардың тұрмысына енеді. Рәсімдер көбінесе ұлттық музыкалық аспаптарда ойнаумен қоса жүрді. Бұл гусли мен цымбала, сылдырмақ пен скрипка, әр түрлі сопилкалар.

Дәстүрлі тағамдары

Белорустық тағамдар орыс тағамдарына ұқсас: онда ауылшаруашылығы өнімдері – картоп, ет, көбіне шошқа еті және оның өнімі шошқа майы, тауық, қаз, үйрек жұмыртқалары, көкністер – қияр, қызынық, бұршақ және т.б. басым болып келеді. Картоп – бульба әрқашан кез келген, мерекелік және күнделікті дастарқанға қойылады. Және картоптан әзірленетін 600 тағам қатарында бірінші кезекте драники (құймақ) және бабка (шойын қазанда ет қосылып пісірілген ұнтақталған картоп) тұрады. Ешбір мерекелік дастарқан үш кезекші тағамсыз: қаймақ қосылған қияр, қаймақ қосылған қызанақ және шошқа майынсыз өтпейді. Белорсутық тағамдар арасында бал қатқан сусын (сбитень) де соңғы орында емес. Беларусь өзінің сырасымен де танымал.