Большевизмнің аграрлық бағдарламасы

Большевизмнің аграрлық бағдарламасы – партияның аграрлық мәселе жөніндегі негізгі саясатын белгілеген Компартия бағдарламасының бір бөлімі.

Буржуазия-демократиялық революция кезі

Ресейде буржуазия-демократиялық революцияны (1903-1917) дайындау кезінде большевизмнің аграрлық бағдарлмасында феодал-крепостнойлық қалдықтарды түгел жою, барлық жерді шаруалардың пайдалануына беру талабы қойылды. Ондағы мақсат буржуазия-демократиялық революцияның социалист революцияға ұласуына қолайлы жағдай жасау болды. В.И.Ленин «Халық достары» деген не және олар социал-демократтарға қарсы қалай күреседі» деген еңбегінде (1894) большевизмнің аграрлық бағдарлмасының негізін жасады да, көптеген басқа шығармаларында тұжырымдады. Ленин маркстік ілімді дамыта отырып, орыс марксистерінің арасында бірінші болып буржуазия-демократиялық революциядағы пролетариаттың гегемониясы туралы қағиданы, жұмысшы табы мен шаруалардың революция одағы жөніндегі идеяны ұсынды. Оны Ресейде революцияның жеңіп шығуының басты шарты деп есептейді. Жұмысшы партиясы Ресейде помещиктер меншігіндегі жерді күшпен тартып алып, барлық жерді национализациялау қажет деді Ленин.

РСДЖП съезі болған жер. Мұражай.

РСДЖП екінші съезі

РСДЖП екінші съезі (шілде-тамыз 1903 ж.) лениндік «Искра» редакциясы ұсынған партия бағдарламасын қабылдады. Бағдарламада:

• шаруаларды сатып алу және оброк төлемдерінен, алым-салықтың барлық түрлерінен құтқару;
• олардың өз жерін билеуіне бөгет жасайтын барлық заңдарды жою;
• крепостнойлық құқығын жойған кезде шаруалардан кесіліп алынған жерлерді қайтарып беру үшін шаруа комиттерін ұйымдастыру талабы қойылды.

Соттарға қалыптан тыс жоғары аренда ақыларын кемітуге және кіріптарлыққа түсіретін келісімдерді заңсыз деп жариялауға құқық беру ұсынылды. Бағдарлама монастырьлар мен шіркеулердің мүліктерін, удельдік, кабинеттік және патша тұқымының адамдарына тән болған имениелерді конфискелеуді талап етті. Помещик жерлері жөнінде тек «кесінді жерлерді» ғана жою көзделді. 1905-1907 ж. революция кезінде Ленин бағдарламасындағы «кесінді жерлерді» қайтарып алу туралы пунктті помещиктердің барлық жерін конфискелеу талабымен ауыстыруды ұсынды.

РСДЖП үшінші съезі

РСДЖП үшінші съезіне (1905 ж. сәуір) аграрлық бағдарлама қаралған жоқ. Бірақ «Шаруалар қозғалысына көзқарас туралы» қарарында съезд шаруалардың барлық революция шараларын қолдау міндетін қойды. Революция-демократиялық өзгерістерді жасау үшін дереу революцияшыл шаруа комитеттерін ұйымдастыруға шақырды. РСДЖП бірінші конференциясы (Таммерфорс, 1905 ж. желтоқсан) партия бағдарламасын сатып алу төлемдері мен кесінділер туралы пункттерді алып тастап, мемлекет, шіркеулік, монастырьлык, удельдік, кабинеттік және жеке меншіктегі жерлердің барлығын конфискелеу талабын қойды.

РСДЖП төртінші съезі

РСДЖП төртінші (бірігу) съезінде (1906 ж., сәуір) В.И.Ленин «Жұмысшы партиясының аграрлық бағдарламасын қайта қарау» деген кітапшасы негізінде большевизмнің аграрлық бағдарлмасы туралы баяндама жасады. Сеъзде Ленин бастаған большевиктер жерді национализациялау мәселесін жақтады. Меньшевиктер съезде көпшілік болып, помещик жерлерін өзіндік басқарманың жергілікті органдары қарамағына беруді талап ететін жерді муниципализациялау бағдарламасын өткізді. «Социал-демократияның 1905-1907 жылдарда болған бірінші орыс революциясындағы аграрлық бағдарламасы» (1907) деген еңбегінде Ленин жерді муниципализациялау бағдарламасының теориялық және экономикалық жағынан теріс екендігін, саяси жағынан зияндылығын және помещик жерлерін шаруалар меншігіне бөліп беру бағдарламасының қатесін дәлелдеді.

РСДЖП жетінші съезі

РСДЖ(б)П бүкіл ресейлік жетінші (сәуір) конференциясы (1917 ж., сәуір) партияның аграрлық бағдарламасын қайта қарау қажет екендігін мақұлданған Ленин ұсынған қарарды қабылдады. Бұл қарар Октябрь социалист революциясын дайындау кезінде партияның ең маңызды бағдарламалық документі болды. Қарарда партия помещиктік, удельдік және т.б. жерлерді дереу және толық конфискелеу жолында күреседі, барлық жердің шаруа депутаттарының Советтеріне ұйымдасқан шаруалардың немесе толық демократиялық жолмен сайланған органдардың қолына тезінен көшуін батыл жақтайды деп көрсетілді. Әрбір помещиктік имениеден ауыл шаруашылық жұмысшылары депутаттарының Советтері қоғамы есебінен жүргізіп отыратын ірі үлгілі шаруашылық құруды ұсынды. Бұл өкімет Советтерге көшкен кезде социалист типтегі мемлекет шаруашылықтарды ұйымдастыру деген сөз еді. Окт, соц, революциясның жеңісі большевизмнің аграрлық бағдарлмасының талаптарын қамтамасыз етті. 1917 жылдың аяғында мемлекет имениелер мен коммуналар сияқты тұңғыш социалистік шаруашылықтар пайда болды. 1918 жылдың жазында помещик жерлері түгел конфискеленіп, олар шаруаларға бөлініп берілді. Экономикалық және саяси ықпал жасайтын кулактардың өндіріс құрал-жабдықтарының бір бөлігі мен басы артық жерлері алынып, оларға соққы берілді.

РСДЖП сегізінші съезі

РК(б)П Сегізінші съезінде (1919 ж., наурыз) қабылданған партия бағдарламасы совет шаруашылықтар, яғни социалистік ірі шаруашылықтар ұйымдастыру, жерді қоғамдасып өңдеу үшін құрылған қоғамдары, серіктерді қолдау, кімдікі болса да егілмеген жердің бәріне мемлекет жолмен егін егу ісін ұйымдастыру, ауыл шаруашылық мәдениетін көтеру үшін барлық агрономиялық күштерді көлемде жұмылдыру, егіншілердің ірі қоғамдық шаруашылықтарды жүргізуге арналған ерікті одақтары ретінде ауыл шаруашылық коммуналарын қолдау сияқты социалист ірі егіншілікті ұйымдастыруға бағытталған шараларды белгіледі.

Аграрлық бағдарламасының маңызы

РК(б)П кедейлерге сүйене отырып, орта шаруалармен берік одақ жасау саясатына көшті. Азамат соғысы мен шетел интервенция кезінде (1918-1920) Совет Республика жауларын жеңіп шығу ісінде жұмысшы табы мен еңбекші шаруа одағын барынша нығайтудың маңызы зор болды. Жаңа экономикалық саясатқа көшу барысында В.И.Ленин Совет өкіметінің алғашқы жылдарындағы шаруалардың әлеуметтік-экономикалық даму тәжірибесін қорыта келіп, ауылды социалист жолмен құрудың нақты жолын белгіледі. В.И.Лениннің соңғы мақалалары мен сөйлеген сөздері Компартияның аграрлық мәселе жөніндегі бағдарламалық документтері болды. В.И.Лениннің кооперативтік жоспарының біртіндеп жүзеге асырылуы барысында колхоз құрылысы жеңіп шықты. Совхоздар мен колхоздар социалистік ауыл шаруашылығының негізгі түріне айналды.

КОКП 22-съезі (1961) қабылданған партия бағдарламасы коммунистік құрылыс дәуіріндегі совет ауыл шаруашылығының, ауылдағы қоғамдық қарым-қатынастың даму барысын анықтиады. Большевизмнің аграрлық бағдарламасы халықаралық дүние жүзінің маңызы зор. Коммунистік және жұмысшы партиялары әр елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси даму жағдайларының ерекшеліктерін ескере отырып, большевизмнің аграрлық бағдарлмасы лениндік прициптерін өз аграрлық бағдарламасының негізіне алып отыр.