Ботай керамикасы

Жиынтықтың ішінде керамика ерекше орын алады. Бұл Қазақстанның тас дәуірі ескерткіштерінің қатарында тұңғыш рет кеңінен көрсетілуі. Статистикаға 12279 қалдықтар мен ыдыстар енгізілді.

Ботай керамикалық материалдарының өзіндік ерекшеліктері ескеріліп, өңдеу бағдарламасына қажетті түзетулер енгізілді. Жалпылама кестенің шегінен шыққан, керамиканың сол немесе басқадай жағын сипаттайтын белгілерінің әрқайсысына жеке сандық шифр берілді. Ал бұл аталмыш белгілер оларың құрамдас элементтерін толығырақ жіктеуге мүмкіндік берді. Қабылданған ласындай өзгертулер уақытты қысқартып, қоныс керамикасының жіктеуін жеңілдетті.

Пішіндері бойынша жартылай жұмыртқа тәрізді ыдыстар екі түрге болінді: аузы жабық және тік қабырғалы. Сурет салу техникасы бойынша керамика екі үлкен топқа жіктелді: ирек тісті қалыппен және "жіп" сияқты нақышталған ыдыстар.

Керамика қышқылдандыру арқылы төменгі температурада күйдірілетін таспалы жасау тәсілімен сипатталады. Оған темірлі, кварцит пен дала шпатының табиғи қоспасы болып табылатын жергілікті саз балшық қолданылған. Қалдықтардың қалыңдығы 0,6-0,9см аралығында, бірақ қалыңдығы бұдан азырақ та көбірек түрлері кездеседі. Оюлар негізінен "жіп" яки ирек тіс қалыбымен салынған.

Сыртықы және ішкі бетінде тоқымасы бар ыдыстар да ұшырасады. Тоқымалық таңбалардың сипаты матаның ыдыс қалыбында атқарған қызметі мен пайдалану тәсілін анықтауға мүмкіндік береді. Біркелкі айқындылығына және тоқым іздерінің беттегі тереңдігіне қарап, таңбалар ыдысты дайындап жатқан кезде тоқыманы балшвқты таспаға қысқаннан пайда болған деп жорамалдауға болады, бірақ керісінше емес. Бұл болжам ыдыстың ішкі бетіндегі ирек тісті қалыппен таралған іздер арқылы беки түседі. Осы тарамдардың сипатына қарағанда, қалып қандай да бір үлгіге салынған мата қабының ішінде (мысалы , жердегі немесе кұмдағы шұңқыр) шығарылған. Тісті құралдың пайдаланылуы әбден орынды, өйткені саз балшықтың артық жерін негізгі массаны қозғамай-ақ кесіп тастауға болады.

Дереккөздер

1. Ботай дала өркениетінің бастауы кітабы, Виктор Зайберт, 2011ж, 304бет