Буревестник (волейбол клубы)
«Буревестник» - 1957 жылы құрылған Алматы воллейбол клубы. КСРО біріншіліктері мен халықаралық ареналарда жасындай жарқылдап көрінген клуб. Команданың нағыз жұлдызды шағы 1966 жылы бастау алып 1971 жылға дейін созылды. Осы аралықта ол 2 дүркін Еуропа чемпиондары Кубогын жеңіп алып, 1 рет КСРО чемпионы атанды. Бұлардан бөлек, Одақ біріншілігінде 2 мәртеден күміс және қола медальдарға қол жеткізді. Қолы медальдың біреуі чемпионатпен қатар Спартакиаданың да жүлдесі саналды.
Тарихы өңдеу
Қазақ республикасының волейболының Одақ аренасында алғаш көрінуі 1956 жылмен тұспа-тұс келеді. Осы жылы Мәскеуде КСРО халықтарының жазғы I Спартакиадасы ұйымдастырылып, оның бағдарламасы аясында волейбол турнирі де өткізілді. Сол сынақта Мәскеу және Ленинград қалалары ұжымдарымен бірге күш сынасқан одақтас республикалар командалары қатарында Қазақстан құрамасы да болды. Ол кезде одақтастар құрамында Карело-Фин республикасы да бар еді, сонымен олардың жиынтығы 16 болатын, осылардың бәрі қосыла келгенде, турнир 18 команданың басын топтастырды. Бұлар алғашқы іріктеу сайысында үш шағын топқа бөлініп ойнады. Соның «В» тобына түскен Қазақстан командасы бес ойынында да ұтылып, 6 құраманың ең соңында қалды. Бірақ жаңа құрылған жас команда өзінің жігерлі ойынымен ерекше есте қалды. Соның әсері болса керек, сол құрама сапында жаттықтырушы-ойыншы болып ойнаған Борис Дмитриев пен ойыншы ретінде өнер көрсеткен Октябрь Жарылғапов келесі, 1957 жылы осы команданың негізінде жаңа команда жасақтады. Ол жарысқа студенттердің «Буревестник» спорт қоғамы атынан түсетін болғандықтан, осы қоғамның атымен аталды. Осылайша алып мұхиттың көгінде самғайтын дауылпаз құстың атын иемденген жаңа ұжым салған беттен мүмкін болған барлық биіктерді бағындыруға құмбыл бет алды. Ол республика біріншілігіне қатысқан осы бірінші жылының өзінде-ақ қарсыластарының бәрін бет қаратпай жеңіп, чемпион атанды.
Осының арқасында «Буревестник» 1958 жылы КСРО чемпионатының «Б» тобында ойнау құрметіне ие болды. Бұл додада да жақсы өнер көрсетіп, біріншілік мәресінде 6 сатыға орналасты. Ол 1959 жылы «Б» тобында екінші болса, КСРО халықтарының жазғы II Спартакиадасында 9 орынға табан тіреді. Ал 1960 жылғы маусым қорытындысында команда «А» класына жолдама алды. Бір айта кететін жағдай, жасақтың төменгі лигада ойнағанына қарамастан, оның лидері Октябрь Жарылғапов осы жылы КСРО-ның 24 үздік волейболшысы қатарынан орын алды. 1961 жылдан кеңес волейболы ең жоғары эшалонында ойнауға кіріскен ұжым беташар маусымында 16 команданың арасында 13 орынды қанағат тұтты. Аталмыш XXV чемпионат қорытындысы бойынша команданың Октябрь Жарылғапов, Заңғар Жәркешев, Жанбек Сауранбаев, Валерий Кассин, Евгений Акунов, Евгений Пресняков, Владимир Дьяков, Жұмаш Махмутов, Леонид Щербаков сынды ойыншылары спорттың бұл түрінен республикада ең алғашқы болып «КСРО спорт шебері» атағына ие болды. Дауылпаздар командасы келесі, 1961-1962 жылғы XXV чемпионатта да 13 орынға жайғасты. Бірақ бұл жолы жоғары эшалонда 24 команда күш сынасқан еді. Бұдан кейінгі 1963 жылғы чемпионат тағы да КСРО халықтарының жазғы III Спартакиадасы аясында өтті. Осы жылы құрамына Валерий Кравченко, Геннадий Гончаров сынды талантты ойыншылар қосылған Алматының «Буревестнигі» бұрынғыдан да күшейе түсті. Оны жоғарыдағы аламан жарыс анық байқатты. Сол бәсірелі бәсекеде Грузия, Украина республикалары құрамаларымен бірдей ұпай жинаған қазақстандықтар партиялар айырмашылығы жөнінен ғана бұл қарсыластарын алға жіберіп, өзі 5 орыннан тұрақ түзді. Міне, бұл алматылықтардың болашақтағы үлкен табыстарына бастайтын бастапқы соқпағы еді.
Бір қызығы, 1964 жылы чемпионат мүлдем өтпей қалды. Мұны Одақ федерация басшылары ұлттық құраманы алдағы Токио Олимпиадасында бағдарламаға алғаш рет енгелі отырған волейбол турниріне жан-жақты дайындалу керектігімен түсіндірді. Оның есесіне, бұл жылы да 24 үздік волейболшының тізімі түзіліп, оның құрамынан «Буревестниктің» осы кездегі лидері Жанбек Сауранбаев табылды. 1961 жылдан КСРО-ның жастар құрамасының белді мүшесі болып келе жатқан аса дарынды волейболшының ел ұлттық командасы сапына алынуы республика волейболы үшін үлкен жеңіс болды. Ол құрама құрамында ол әлем және Еуропа біріншіліктеріне де, Бүкіләлемдік жазғы Универсиада мен Әлем кубогы үшін жарысқа да қатысып қайтты. Ол тіпті соңғы сәттерге дейін Токио Олимпиялық ойындарына қатысатын 12 ойыншының арасында 7-8 қатардағы үміткер саналып тұрды. Бірақ,.. жеме-жемге келгенде, тізімнен сызылып кетті. Соңғы мезеттерде олимпиялық құраманың сапына бұрын ешқашан негізгі ойыншы саналмаған және бұған пәлендей еңбегі де сіңбеген ресейлік үш волейболшы еніп кетті де, бұдан басқа тағы екі таланттың бағын байлады. Кейін белгілі болғанындай, бұл бүкіл Ойындар бойына запаста отырған олардың бапкерлеріне «КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы» атағын алып беру үшін жасалған қитұрқы тірлік болып шықты. Ал Жанбектің құрамаға кірмей қалуына негізінен екі түрлі нәрсе себепкерлік еткен тәрізді. Біріншіден, Мәскеуде отырған волейболдың орыстық-шовинистік жетекшілері құрама сапында азиялық спортшының болғанын қаламаған. Екіншіден, бұл осының алдында ғана Мәскеудің ЦСКА-сына ауысуға келіспеген қазақ волейболшысын жазалау үшін жасалған. Шынында да содан шамалы ғана бұрын кеңес волейболында ақ дегені алғыс, қара дегені қарғыс болып тұрған «құдіреттерінің» бірі, ЦСКА-ның белді ойыншысы Юрий Чесноков Жанбекті жік-жікпар болып үйіне қонаққа шақырады. Сол кезде құраманың қалған мүшелерінің бәрі Жанбекке қызыға қарайды. Алайда, оның «қызығы» артында болып шықты. Шақырудың да батпандай ауыр салмағы бар екен. Жақсы отырыстың басында-ақ Юра сөзді көп созбай, бұған қалайда ЦСКА-ға ауысып келуді ұсынады. Осы талап орындалған жағдайда Жанбектің алдынан барлық ақ сандық жарқырап ашылмақ. Оның құрамада ұзақ жылдар бойы тапжылмай ойнауы бірден шешіледі. Бұдан бөлек, алуан түрлі дивиденттерге де кепілдік беріледі. Сөздің түйіні осы. Мына ұсыныс Жанбекке сұмдық соққы болып тиді. Үш ұйықтаса да, түсіне кірмеген жәйт. Алайда, туған қаласы мен республикасын жанындай жақсы көретін Сауранбаевқа бұл отаны мен ата-анасын сатып кеткенмен бірдей сезіледі. Сондықтан бұл бас тартудың салқыны қандай болатынын шамалап тұрса да, Алматыдан табан аудармайтынын шегелеп тұрып айтады. Содан бастан Юра Чесноков та бұдан сырт айналады, құрама жаттықтырушыларының да ықыласы суи түскені аңғарылады. Оның ақыры Жапонияда өткелі тұрған Олимпиада құрамасынан шеттеліп қалуға апарып соқтырады. Егер осы жолы Олимпиадаға бара қалғанда, Жанбек Сауранбаевтың сонда КСРО құрамасы жеңіп алған алтын медальды айтарлықтай еңбек сіңіріп алып қайтатыны анық еді. Ал Юрий Чесноковтың ойыншылық мансабын аяқтағаннан кейін көп жылдар бойы КСРО құрамасының бас жаттықтырушы болғаны да белгілі.
Екі жылғы үзілістен кейін өткен 1965 жылғы XXVII чемпионатқа да 24 команда жалын қосты. Оның өткізілу формуласы да өзгеріссіз қалды. Ол іріктеу турнирі мен финалдық бөлік деп аталатын екі кезеңнен тұрды. Осының бір турдан тұрған іріктеу кезеңінде командалар төрт-төрттен 6 топқа бөлініп шайқасты. Соның қорытындысымен әр топтан шыққан 2 команда 1-12 орындар үшін айналмалы жүйемен ойнайтын финалдық бөлікті құрады да, қалған 12 команда бір турдан тұратын жұбату турнирін өткізді. Осының ақтық бөлігінде шайқасқан «Буревестник» қорытындыда 8 орын алды. Ал Жанбек Сауранбаев тағы да Одақтың үздік 24 волейболшысы сапынан орын алды. Бірақ ол бұл жолы жалғыз болған жоқ. Осы жылы оның жанында Валерий Астанин, Валерий Кравченко атты командалас әріптестері тұрды.
Бұдан кейінгі, 1966 жылғы реттік саны бойынша XXVIII чемпионат сәл өзгерген пішінде өтті. Оған да ерікті спорт қоғамдары мен ведомстволары атынан түскен 24 команда қатысты. Бірақ ұжымдар «А» класының бірінші және екінші топтары деген бөліктерге бөлініп ойнады. Бұлардың бірінші тобын былтырғы біріншіліктің қорытындысында алғашқы 10 орынды алған командалар мен жұбату турнирінде топ бастаған 2 ұжым басты. Алматылықтар, әлбетте, бірінші топтан табылды. Жалпы, бұл топта 5 одақтас республиканың өкілдері болды. Өткен жылғыдан да қарқынды ойнаған олар чемпионаттың мәресін 4-ші болып қиып өтті. Сөйтіп, қола медальға қол созым қалғанда тоқтап қалды. Біздің бұл жерде «қол созым» деуіміздің де шынайы себебі бар. Себебі, «Буревестник» жігіттері бұл жолы екінші және үшінші орын алған Риганың «Радиотехнигі» мен Киевтің «Локомотивінен» небәрі 1 ұпай ғана кем алып, 37 ұпайды қоржынға салған. Алтын медальдың иесі атанған ЦСКА командасында да 41 ұпай ғана болды. Тағы бір қадап айтатыны, «Буревестник» өзінен бір саты жоғарыда жүлделі орындарға орналасқан үш қарсыласының ішінде тек Мәскеудің армияшыларына ғана екі ойында да есе жіберді. Ал ригалықтармен (1:3, 3:2) де, киевтіктермен (1:3, 3:0) ұпай бөлісті. Яғни итжығыс түсті. Тіпті локомотившілерден екі ойын бойынша десі де басым тұрды. Айтқандай, алматылықтар сапында былтыр ғана жарқырап көрінген Валерий Астанин бұл жылы мәскеулік армияшылардың намысын қорғады. Осы жылы он бірінші мәрте КСРО чемпионы атанып отырған әскери клуб маусым басында бұдан басқа одессалық Эдуард Сибиряковпен, мәскеулік «Буревестниктен» Дмитрий Воскобойниковпен күшейіп алды. Ал чемпионат қорытындысында 24 үздіктердің ішіне кіргендердің қатарында жоғарыдағы үштіктен бөлек, Жанбек Сауранбаев, Валерий Кравченко және жаңа жана бастаған жұлдыз – Олег Антропов болды. Шымкент волейболының түлегі болып табылатын ол осы жылы сонымен бірге командалас досы Александр Портноймен бірге КСРО жастар құрамасы сапында сол жылы бірінші рет өткізілген Еуропа чемпионатында алтын медаль алды. Осы жылдың соңына дейін Олег КСРО-ның ересектер құрамасы қатарына да қабылданды. Алматылықтардың бұл жылғы табыстары мұнымен де бітпейді. Алдымен олар Минскіде өткен студенттердің Бүкілодақтық универсиадасында алтын тұғырдан орын сайлады. Содан кейін Чехословакияның астанасы Прага қаласында болған студенттердің құрлық чемпионатында алдарына жан салмады. Бұлардың қабатында В.Кравченко мен О.Антропов КСРО құрамасы сапында Еуропаның чемпионы да болып оралды.
Бұрыннан қалыптасып қалған дәстүр бойынша КСРО халықтарының кезекті жазғы IV Спартакиадасы өткен 1967 жылы да волейболдан Одақтың командалық дербес чемпионаты өтпей қалды. Оның орнын осы аламандағы волейбол турнирі толтырды. Сайыс Спартакиада шеңберінде өткеннен кейін бұрын чемпионатқа Мәскеу мен Украинадан қатысып жүрген командалар өз қаласы мен республикасы төңірегіне топтасып, бір құраманы құрады. Ал «Буревестник» тағы да «Қазақстан құрамасы» деген мәртебемен алаңға шықты. Әдеттегідей Мәскеуде өткен бұл жарыс шілденің 12-22 аралығында көрік қыздырды. Оған Мәскеу мен Ленинград қалаларынан, сондай-ақ 15 одақтас республикадан барлығы 17 құрама атсалысты. Олар әдеттегідей іріктеу турнирінің ойындарын өткізді. Осындағы 3 топтың әрбірінің үздік 2 командасынан құралған алтылық келесі кезеңде Спартакиада мен чемпионаттың медальдары үшін таласты. Өзі ойнаған «Б» тобында партия айырмашылығы жағынан әзірбайжандарды алға оздырып алған қазақстандықтар алтаудың айқасына келгенде барын салды. Осындағы 5 ойынның 3-уінде мерейі үстім шыққан олар Спартакиада мен чемпионаттың тарихында тұңғыш рет қола медальға қол жеткізді. Ал бірінші орынды сонау 1956 жылғы Спартакиадан кейін екінші рет Украина құрамасы жеңіп алды. Қазақстандық волейболшылардан қола медаль Олег Антропов, Геннадий Гончаров, Еңсебек Иманғалиев, Валерий Кассий, Александр Кармановский, Валерий Кравченко, Александр Портной, Жанбек Сауранбаев, Виталий Шапран, Вячеслав Шапран секілді тарландардың омырауларына тағылды. Команданы бұл жеңіске аға жаттықтырушы Заңғар Жәркешев пен жаттықтырушы Марат Мәденов жеткізді. Ал жыл соңында дәстүрлі 24 үздіктің құрамына «Буревестниктің» О.Антропов, Г.Гончаров, В.Кравченко және Ж.Сауранбаев секілді ең белді ойыншылары енді.