Буса
Буса бусава, боко (өз атауы - бусано, бисано)[1] — Бениннің солтүстік-шығысында және Нигерияның солтүстік-батысында (Квара, Сокото штаттары) тұратын халық.[2] Саны шамамен 110 мың адам, Нигерияда 60 000, Бенинде 50 000.[3]
| Буса | |
| бусано, бисано | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
110 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Нигерия |
60 000 |
 Бенин |
50 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі нанымдар, ислам | |
Тілі
өңдеуТілі - Нигер-кордофандық отбасының манде тобындағы буса тілі.[4] Диалектлері боко (бу, вава), бокобару (киама, зогбме, зугвея). Жазуы латын әліпбиіне негізделген. Нигериядағы көптеген бусалар хауса тілінде сөйлейді.
Діні
өңдеуБусаның көпшілігі жергілікті дәстүрлі нанымдарды сақтайды, аз бөлігі ислам дінін ұстанады.[5]
Кәсібі
өңдеуНегізгі кәсібі егіншілік (күріш, тары) және мал шаруашылығы. Буса тарихи түрде ауыспалы егін шаруашылығымен айналысқан. Қолөнерден - гүлді әшекейлермен көмкерілген металл зергерлік бұйымдар, қабыршақты жылан түріндегі амулет-кулондар жиі кездеседі. Сондай-ақ олар жылан, қолтырауын терісінен (сөмке, портфель, белдік) және жануарлар терісінен көркем бұйымдар жасап, бедерлі немесе ізі бар ою-өрнектермен безендіреді.
Өмір салты
өңдеуНеке патрилокальды. Отбасы үлкен, матрилиналдық элементтері бар патрилинейлік туыстық құрылым негізінде қалыптасқан: үлкен ағадан кішіге мұрагерлік, ұл балаларды әкесінің үлкен ағасы тәрбиелейді. Инициациядан кейін бала анасының отбасында тұрады. Бұрын болған, ортақ тотемдік тыйымдармен біріккен ірі отбасылық топтар өздерінің эндогамикалық сипатын жоғалтқан.
Буса қоғамы стратификацияланған: «ақсүйектердің» билеуші табы (уасангари); еркін қарапайым халық (батомба) – егіншілер мен аңшылар, жаяу әскерлер; ұсталардың касталары көзге түседі. Бариба - Бусаның әлеуметтік құрылымына бағынышты позицияны алатын фульбелік малшылар топтары да кіреді. Барибаның саяси формациясы әлсіз орталықтандырылған, оны басқа алты бақталас рудан (оның үшеуі - буса, үшеуі - барба) кезекпен таңдалған көшбасшы басқарады.
Дөңгелек тұрғын үйлері мұсылман халықтарының ықпалымен бірте-бірте төртбұрыштыға ауыстырылады. Олар көбінесе қоршаулармен қоршалған, шағын сирек қоныстарда тұрады.[6]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Значения слов буса https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B1%D1%83%D1%81%D0%B0
- ↑ Народы и культуры Буса https://travel-journal.ru/ethno/28/504/(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Буса https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/475338
- ↑ Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%91%D1%83%D1%81%D0%B0
- ↑ Большая советская энциклопедия - буса http://www.xn--80aacc4bir7b.xn--p1ai/%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8/%D0%B1%D1%81%D1%8D/%D0%B1%D1%83%D1%81%D0%B0
- ↑ народы мира / Буса http://www.etnolog.ru/people.php?id=BUSA