Бұлақкөгал

Бұлақкөгал – орта ғасырлардан сақталған көне қала орны (8 – 12 ғасырлар). Сайрам ауданында, Ақсу өзенінің сол жақ жайылмасы үстіндегі тепсеңде, осы өзенге Бұлақкөгал бұлағының құяр сағасында. Жамбыл археологиялық экспедициясы (Г.И. Пацевич) 1940 ж. алғаш рет анықтап, зерттеген. Шымкент педагогика институты археологиялық отрядының экспедициясы екінші рет 1979 ж. зерттеу ісін қайта қолға алған (А.Н. Подушкин). Қала батыстан шығысқа қарай созылып жатқан, төрткүл орталық төбешіктен және оған шығыс жағынан жанасып жатқан, төрткүл бұрыс алаңнан тұрады. Орталық төбешік табаны 160140 м, жоғарғы бөлігі 12090 м, өзен жайылмасының биікт. 15 – 17 м (рабад). Рабадтың периметрінен ені 2 – 3 м және биікт. 1,2 – 1,3 м дуал түріндегі қамал қабырғасының, төмпешік түріндегі қамал мұнараларының қалдықтары байқалады. Рабадтың ауданынан оны бөліп тұратын ішкі қабырғаларды, қазан шұңқырларды байқауға болады. Орталық төбешіктің өзенге қараған солтүстік және батыс беткейлері өте тік (45 – 60); ал алаң табаны 8060 м, биікт. 3 – 4 м (рабад), оның бір бөлігі рабадтың оңтүстік беткейінде де сақталған (8030 м.) Алаңның шығыс жағында төбешік тәрізді қырат бар (мұнара қалдығы); қамал мен рабадты ені 20 – 25 м, солтүстік шеті Ақсу өзенінің арнасымен, ал оңтүстік шеті – Бұлақкөгал жылғасымен ұштасып жатқан ор бөліп тұрады. Ескерткіш батыстан шығысқа қарай созылып жатыр, оның шығыс жағынан басқа жақтарының бәрінде судан қорғап тұратын тоспалар бар. Қазіргі уақытта ескерткіш алаңының бір бөлігі жол төсеу және ауыл шаруашылық құрылыстарын салу жұмыстар нәтижесінен бүлінген. Ежелгі қаладан ірі керамикалық ыдыстардың (хұм, хұмша, су құятын қыш құмыра), сондай-ақ ас құмыралардың, саптыаяқтардың бөліктерінен тұратын едәуір материал табылған. Керамика қолдан қыш қалыпта жасалған, ангоб іздерімен безендірілген, бедер тақта, бетіне ирек және түзу сызықтар жүргізілген. Қарахан заманына тән ерекшелігі мен әшекейі бар жалатпа керамика бөліктері табылған. Табылған материалды 7 – 12 ғасырларға жатқызуға болады. В.Д. Городецкий ежелгі Бұлақкөл қаласын орта ғасырлардағы араб жазбаларында сөз болатын ертедегі Нүзекет (Нузкет) қаласымен байланыстырады. Г.И. Пацевич Бұлақкөгалдың орнынан ортағасырлық Манкес қаласының (Манкент, Маункет) шекарасын анықтады, ол Испиджаб округіндегі қалалардың бірі ретінде арабтың 12 ғасырда өмір сүрген энциклопедист ғалымы Якуттың еңбектерінде сөз болады. Қазба жұмыстары жүргізілмеген.