Аша мұрт шаян

Аша мұрт шаян немесе Кладоцерлер (лат. Cladocera) — омыртқасыз жануарлардың буынаяқтылар типінің шаянтәрізділер класына жататын жәндіктер. Бұлардың дүние жүзінде 420 түрі бар, ал Қазақстанда 130 түрі белгілі. Бұлар ағынсыз тұщы суларда, теңіздердің түбінде тіршілік етеді. Бұтақмұртты шаянтәрізділердің ішінде мүкті тропиктік ормандарда тіршілік ететін құрлықтық түрлері де кездеседі. Бұтақмұртты шаянтәрізділердің денесі бүйірінен қысылған, екі жақтауы бақалшақпен қапталған. Ұзындығы 5 мм-ге дейін. Денесі бас, көкірек және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Басындағы 1 жұп күрделі көздері бірігіп кеткен және кейбір түрлерінде рудиментті маңдайлық (науплиальді) көзі сақталмаған. Мұрттары мен мұртшалары жылжу қызметін атқарады. Көкірегіндегі 4 – 6 жұп аяқтарының буындары жойылып, сүзгіге айналған, онымен қорегін (детриттер, бактериялар, бір клеткалы балдырлар, т.б.) сүзіп ұстайды. Аяқтарындағы желбезектері тыныс алу қызметін атқарады. Жыртқыш түрлерінде (Leptodora) бақалшақтары кішілеу, аяқтары қорегін ұстауға бейімделген. Бұтақмұртты шаянтәрізділерде маусымдық өзгергіштік (цикломорфоз) айқын байқалады, мыс., темп-раның өзгеруіне байланысты кейбір өкілдерінің (Daphnіa, Bosmіna) бақалшақтарының пішіні өзгеріп тұрады. Көктемде қыстап шыққан жұмыртқалардан аналық дамиды. Бұлар жаз бойы партеногенез (жыныссыз) жолымен көбейеді. Аталықтары күзде дамиды да, көктемде аналық жұмыртқаларды ұрықтандырады. Бұтақмұртты шаянтәрізділер тұщы су және теңіз балықтарының, сол сияқты тіссіз киттәрізділердің, әсіресе, бекіретәрізділер мен албырттар шабақтарының негізгі қорегі болып табылады.

Аша мұрт шаян
Daphnia pulex
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Буынаяқтылар Кіші жамағаты: Crustacea Табы: Шаянтәрізділер Кіші табы: Желбезекаяқтылар Сабы: Cladocera Latreille, 1829
Жасақ тармақтары
Anomopoda Ctenopoda Onychopoda Haplopoda

Аша мұрт шаяндар - желбезекаяқты шаянтәрізділер жасағына жататын омыртқасыз жануар. Ең кең тараған түрі - Дафния (лат. Daphnia) тегінің өкілдері, кейде оны "Су бүргесі" деп атайды.

Биологиялық сипаттамасы

Денесінің ұзындыға 2-3 мм. Тұщы суда тіршілік етеді. Көзі сыңар. Кеудесі 4-6 сегменттен тұрады, мұнда аяқтары орналасқан. Құрсағы қысқа, ішіне қарай иілген, ұшында тырнаққа ұқсас екіі мүшесі болады. Мұртшалары қысқа, ал мұрттары жақсы дамыған және жүзу қызметін атқарады. Бактериялармен, балдырлармен қоректенеді. Қорегін аяғындағы қылшықтарымен сүзіп ұстайды. Жыртқыш түрлері де бар.

Аша мұрт шаян - тұщы су балықтарының негізгі қорегі.

Пайдалануы

Балық өсіретін зауыттарда бұлардың кейбір түрін (көбіне дафнияны) әдейі өсіріп, шабақтарды қоректендіреді.

Жіктелуі

Аша мұрт шаяндарды келесі жасақ тармақтарына, тұқымдастарға және тектерге бөледі:

• Жасақ тармағы: Anomopoda Sars, 1865
  • Тұқымдасы: дафниялар (Daphniidae Straus, 1820)
    • Ceriodaphnia Dana, 1853
    • Daphnia (Daphnia Müller, 1785)
    • Daphniopsis Sars, 1903
    • Megafenestra Dumont & Pensaert, 1983
    • Simocephalus Schödler, 1858
    • Scapholeberis Schödler, 1858
  • Тұқымдасы: Moinidae Goulden, 1968
    • Моины (Moina Baird, 1850)
    • Moinodaphnia Herrick, 1887
  • Тұқымдасы: Chydoridae (Chydoridae Stebbing, 1902)
    • Acroperus Baird, 1843
    • Alona Baird, 1843
    • Alonella Sars, 1862
    • Alonopsis Sars, 1862
    • Anchistropus Sars, 1862
    • Archepleuroxus Smirnov & Timms, 1983
    • Australochydorus Smirnov & Timms, 1983
    • Biapertura Smirnov, 1971
    • Bryospilus
    • Camptocercus Baird, 1843
    • Celsinotum Frey, 1991
    • Хидоры (Chydorus Leach, 1816)
    • Dadaya Sars, 1901
    • Disparalona Sars, 1862
    • Dunhevedia King, 1853
    • Estatheroporus Alonso, 1990
    • Ephemeroporus Frey, 1982
    • Euryalona Sars, 1901
    • Graptolebris Sars, 1862
    • Karualona
    • Kozhowia
    • Kurzia Dybowski & Grochowski, 1894
    • Leberis Smirnov, 1989
    • Leydigia Kurz, 1875
    • Monope Smirnov & Timms, 1983
    • Monospilus Sars, 1862
    • Notoalona Rajapaksa & Fernando, 1987
    • Oxyurella Dybowski & Grochowski, 1894
    • Paralona Šráhek-Hušek, 1962
    • Parakozhowia
    • Phrixura P.E. Müller, 1867
    • Picripleuroxus
    • Planicirclus Frey, 1991
    • Pleuroxus Baird, 1843
    • Plurispina Frey, 1991
    • Pseudochydorus Fryer, 1968
    • Rak Smirnov & Timms, 1983
    • Rhynchotalona Norman, 1903
    • Saycia Sars, 1904
    • Spinalona Ciros-Perez & Elias-Gutierrez, 1997
    • Tretocephala Frey, 1965
  • Тұқымдасы: Acantholeberidae
    • Acantholeberis Lilljeborg, 1846
  • Тұқымдасы: Ophryoxidae
    • Ophryoxus Sars, 1862
  • Тұқымдасы: Eurycercidae
    • Eurycercus Baird, 1843
  • Тұқымдасы: Macrothricidae (Macrothricidae Norman & Brady, 1867)
    • Bunops Birge, 1893
    • Drepanothrix Sars, 1862
    • Echinisca Liévin, 1848
    • Grimaldina Richard, 1892
    • Guernella Richard, 1892
    • Iheringula Sars, 1900
    • Lathonura Lilljeborg, 1853
    • Macrothrix Baird, 1843
    • Neothrix Gurney, 1927
    • Parophryoxus Doolittle, 1909
    • Pseudomoina Sars, 1912
    • Streblocerus Sars, 1862
    • Wlassicsia Daday, 1904
  • Тұқымдасы: Ilyocryptidae
    • Ilyocryptus Sars, 1862
  • Тұқымдасы: Dumontiidae Santos-Flores & Dodson, 2003
    • Dumontia Santos-Flores & Dodson, 2003
  • Тұқымдасы: Bosminidae (Bosminidae Baird, 1846)
    • Босмины (Bosmina Baird, 1846)
    • Bosminopsis Richard, 1895
• Жасақ тармағы: Ctenopoda Sars, 1865
  • Тұқымдасы: Sididae (Sididae Baird, 1850)
    • Diaphanosoma (Diaphanosoma Fischer, 1850)
    • Latona Straus, 1820
    • Latonopsis Sars, 1888
    • Penilia Dana, 1849
    • Pseudosida Herrick, 1884
    • Sarsilatona Korovchinsky, 1985
    • Сиды (Sida Straus, 1820)
  • Тұқымдасы: Holopediidae (Holopediidae Sars, 1865)
    • Holopedium (Holopedium Zaddach, 1855)
• Жасақ тармағы: Onychopoda Sars, 1865
  • Тұқымдасы: Polyphemidae (Polyphemidae Baird, 1845)
    • Polyphemus Linnaeus, 1758
  • Тұқымдасы: Cercopagidae Mordukhai-Boltovskoi, 1966
    • Bythotrephes (Bythotrephes Leydig, 1860)
    • Cercopagis Sars, 1897
  • Тұқымдасы: Podonidae Mordukhai-Boltovskoi, 1968
    • Caspievadne Behning, 1941
    • Cornigerius Mordukhai-Boltovskoi, 1967
    • Evadne Lovén, 1836
    • Pleopis Dana, 1852
    • Podon Lilljeborg, 1853
    • Podonevadne Gibitz, 1922
    • Pseudevadne
• Жасақ тармағы: Haplopoda Sars, 1865
  • Тұқымдасы: Leptodoridae Lilljeborg, 1861
    • Leptodora (Leptodora Lilljeborg, 1861)

Дереккөздер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Cladocera