Гандхара өнері
Гандхара өнері (Гандхара) негізінен буддалық бейнелеу өнері және аз дәрежеде индуизм өнері. Стиль грек-рим тектес, оның дамуының апогейі б.з.д. 1 ғасыр және 7 ғасыр. Гандхара өнері негізінен Кушан әулеті кезінде өркендеді. Матхурада (Уттар-Прадеш) кушан өнерінің балама мектебі дамыды.
Таралу аймағы өңдеу
Гандхара Пәкістанның солтүстігіндегі Пешавар қаласының айналасындағы аймақтың ежелгі атауын көтереді. Жергілікті халық Жерорта теңізден, Оңтүстік Азия және Қытаймен саудада белсенді болды, бұл Гандхараны б.з.д. 2 ғасыр арасында айналдырып, IV ғасырда көпұлтты және бай аймаққа айналды. Гандхараның басым мәдениеті буддизм болды. Гандхара атауын индологтар тек Пешавар төңірегінде ғана емес, сонымен қатар аймақтан тыс жерлерде, соның ішінде Сват алқабында, Бунер және Таксила аймақтарында, Ауғанстанның шығысында және Кашмирдің бөліктерінде мүсін олжаларын сипаттау үшін қолданады. Аталған аумақ «Ұлы Гандхара» деп аталады.
Оқу тарихы өңдеу
1849 жылы британдықтар Пенджабта Гандхара мүсіндерін тапты[1]. 20 ғасырдан бастап әлемнің түкпір-түкпірінен келген археологтар Гандхара мен көршілес аудандарда қазба жұмыстарын жүргізді.
Негізгі ерекшеліктері өңдеу
Дәл Гандхарада Будданың адам кейпіндегі алғашқы белгілі бейнелері пайда болды[2]. Буддадан басқа, Гандхара өнері әртүрлі бодхисаттвалардың мүсіндік бейнелерін біледі (мысалы, Авалокитевара, Важрапани және Майтрея[3]) — кушан билігі кезінде ерекше көзге түскен буддизмнің махаяна патша Канишка бағытының айрықша белгісі, оның қамқорлығымен Төртінші Будда соборында жиналды. Мүсіндер сары құмтастан жасалған, Аполлон мүсіндерімен антропологиялық ұқсастыққа ие болды (тікелей грек мұрны, терең көз ұялары, толқынды шаштар), тогаға ұқсайтын киімдерде жұқа перделер болды. Кейіпкерлердің кейпіне кейде ореол[4] мен мұртты қосылды.
Будданың бірнеше иконографиялық түрлері бар: оны тұрып немесе отырған күйде бейнелеуге болады, оң қол қорғаныс қимылында (абхая мудра), шапанның шеті сол жақта қысылған; немесе оң жақта Будда садақа тостағанын (патру) ұстайды. Будданың қимылдары арасында оқыту дөңгелегін айналдыру (дхармачакра мудра) және медитация (дхьяна мудра) бар.
Мағынасы өңдеу
Гандхара өнері Буддалар мен бодхисаттвалардың бейнелері үшін өзіндік стандарт болды. Бұл туындыларға еліктеуді Кашмир, Сват аңғары, Таяу Шығыс, Шығыс Түркістан, Қытай, Корея, Жапония, Непал, Тибет және Оңтүстік-Шығыс Азия ескерткіштерінен көруге болады.
Атақты Бамиян Будда мүсіндері Гандхара өнерімен байланысты[5].
Жинақтар өңдеу
Гандхар мүсіндерінің әлемдегі ең үлкен жинағы Пешавар мұражайында (Пәкістан) сақтаулы. Британ мұражайында Гандхара өнерінің 600 экспонаты бар.
Тағы қараңыз өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Гандхара. Басты дереккөзінен мұрағатталған 1 шілде 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 шілде 2022.
- ↑ Үнділер мен қытайлықтар мүсіндегі реализмді қалай үйренді: Александр Македонскийдің арқасында. Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 шілде 2022.
- ↑ Gandhara. Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 сәуір 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 шілде 2022.
- ↑ Seated Buddha from Gandhara. Басты дереккөзінен мұрағатталған 27 қыркүйек 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 шілде 2022.
- ↑ Бамиан мүсіндері: әлемнің жоғалған кереметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 7 мамыр 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 шілде 2022.
Әдебиеттер өңдеу
- Пугаченкова Г. А. Гандхара өнері (орыс тілінде). — М.: Өнер, 1982. — 196 б. — (Әлемдік өнер тарихынан).
- Елихина Ю. И. Мемлекеттік Эрмитаж топтамасындағы Гандхара мен Хадданың ерте будда мүсіні (орыс.) // Орал федералдық университеті. Жаңалықтар. Серия 2. Гуманитарлық ғылымдар. — Екатеринбург: Орал университетінің басылымы, 2015. — № 2 (139). — 8‒15 беттер.
- Zwalf W. A. Catalogue of the Gandhara Sculpture in the British Museum (англ.). — L., 1996. — Vol. 1–2.